Kürtçe ve Hititçe Arasında Benzer Kelimelere 100 Örnek

Hatî ya da Hitit dili, zimanê Hatiyan, neşîlkî, Hititlerin dili (kendi kendini tanıtma biçimi 𒉈𒅆𒇷 nešili, nešumnili), Kürdistan’da yaygın olan ve çivi yazısıyla yazılan, soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir. En eski yazılı kayıtlar M.Ö. 18. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Dolayısıyla bunlar Hint-Avrupa dilinin en eski kanıtlarıdır.

Horî (Hurrî), Lûvî ve Sümer dillerinde de sözlük çalışmalarına başladım. Belirtmeliyim ki ben amatör bir araştırmacıyım. 32 yıl psikologluk beni engelli yaptı, malulen emeklilikte zamanım çok olduğu için kendimi antik Kürt tarihine, mitolojisine ve dillerine verdim. İlk fırsatta üniversiteye kaydolup antik linguistik okuyacağım. Bir süre Kürdistan florasına merak sarmıştım.

Amacım uzmanlara malzeme toplamak, Kürt gençlerine yararlanacakları kaynaklar bırakmaktır. Bana "Sen psikologsun, ne işin var antik dillerle?!" şeklinde eleştiriler geliyor. Sosyal medyada hakaret eden bile oluyor. Bu çok saçma. Benim bir iddiam, mevki-makam derdim yok. Amatör ruhlu biri olarak hobilerimi yapıyorum ve bu herkesin hakkıdır. Sözlüklerim bittiğinde bunu ilgili uzmanlara yollayacağım, yararlanmaları için. Kendi adıma basmayacağım.

Hatî dilinde biriktirdiğim, Kürtçeyle benzer kelime şimdilik 1500 kadar. Çalışmalarımın henüz başındayım.

Farkedeceğiniz gibi, Hatî dili Hurri ve Lûviceyle hemen hemen aynıdır. Şimdiki Kürtçenin kolları gibi. Bu yüzden şaşırmayınız.

1- Kürtçe: "ê me" (bizim) - Hititçe: "u-ma" (bizim)

2- Kürtçe: "te" (seni, sana) - Hititçe: "" (ta)

3- Kürtçe: "ev, eva" (bu) - Hititçe: "apa" (bu)

4- Kürtçe: "av" (su) - Hititçe: "watar" (su)
Hint-Avrupa kökenli "su" kelimesi (*wodr̥) ortak bir kökten geliyor.

5- Kürtçe: "mal" (ev) - Hititçe: "malli" (yapı)

6- Kürtçe: "Hestî" (kemik) - Hititçe: "haasti" (kemik)

7- Kürtçe: "bav, bab" (baba) - Hititçe: "tati" (baba)
Akrabalık terimlerinde farklılık var, ancak Hint-Avrupa kökeni araştırılabilir.

8- Kürtçe: "dayik" (anne) - Hititçe: "anna" (anne)

Anne kelimesinde anlam benzerliği, fonetik farklılık mevcut. ANNA, ANNÊ hem Luvice’de, hem de Hurrice’de anne için kullanılır. Tanrıça ANNAHITA’dan gelir. Kısaca ANNÊ, ANÊ, ANNAYÊ derlerdi. Anne isimlerinde çokça sıfat da vardır. Mesela bugünkü Kürtçede anneler mama, anê, dayê, etê, yadê vs. şeklinde çağrılır. Her bir kelimenin bir fonksiyonu ve hafızası vardır. Hatîlerde de mu-a-ami, ûtî, hannaya, anna kullanılmış.

9- Kürtçe: "pîr" (yaşlı, önder) - Hititçe: "pir" (yaşlı, önder)  

10- Kürtçe: "du" (iki) - Hititçe: "du" (iki)  

11- Kürtçe: "dûv, dû" (ardıl, arkasında) - Hititçe: "du" (ardıl, arkasında)  

Kraliçeler tanrıça XEPAT´ın ardılları ünvanı alırlardı. Mesela PÛDÛXEPA. Yani bugünkü Kürtçeyle PÊ+DÛ+XEPAT, Xepat´ın ardından giden.

12- Kürtçe: "nan" (ekmek) - Hititçe: "ninda" (ekmek)  

13- Kürtçe: "şilî" (yağmur, ıslaklık) - Hititçe: "şili" (yağmur, ıslaklık)  

14- Kürtçe: "tav" (güneş ısısı) - Hititçe: "tiuaw" (güneş ısısı)  

15- Kürtçe: "sal" (yıl) - Hititçe: "sale" (yıl)  

16- Kürtçe: "zarok" (çocuk) - Hititçe: "zari" (çocuk)  

17- Kürtçe: "kinc, cil, pot" (elbise) - Hititçe: "waşpeş" (elbise)  

Önü örtmek için. BERPÊŞ.

18- Kürtçe: "rû" (yüz) - Hititçe: "aru" (yüzey)  

19- Kürtçe: "spî" (beyaz) - Hititçe: "suppi" (beyaz)  

20- Kürtçe: "kuştin" (öldürmek) - Hititçe: "kuen" (öldürmek)  

21- Kürtçe: "hesp, astor" (at) - Hititçe: "asp, aspa" (at)  

21-40: Ekler ve Dilbilgisi Benzerlikleri

Her iki dil de Hint-Avrupa kökenli olduğundan, eklerde ve yapıda benzerlikler doğaldır:

21. Kürtçe: "-ê" (eril iyelik) - Hititçe: "-a" (durum eki)

  - İsim tamlamalarında benzer ek kullanımı.

22. Kürtçe: "-a" (dişil iyelik) - Hititçe: "-a" (belirtme eki)

         - Cinsiyet ve durum eklerinde yakınlık.

23. Kürtçe: "-im" (benim) - Hititçe: "-mi" (sahiplik)

      - Sahiplik eklerinde güçlü bir benzerlik.

24. Kürtçe: "-ê" (belirtme) - Hititçe: "-i" (yön eki)

      - Yön ve belirtme eklerinde olası bir ilişki.

25. Kürtçe: "bi-" (emir kipi) - Hititçe: "pi-" (eylem öneki)

      - Fiil yapılarında benzer önek kullanımı.

26. Kürtçe: "-in" (çoğul eki) - Hititçe: "-anza" (çoğul)

    - Çoğul yapıda bir benzerlik.

27. Kürtçe: "min" (bana) - Hititçe: "mu" (benim için)

    - Dolaylı tümleç eklerinde yakınlık.

28. Kürtçe: "te" (sana) - Hititçe: "tu" (senin için)

    - İkinci şahıs eklerinde benzerlik.

29. Kürtçe: "wî" (ona) - Hititçe: "wi" (onun)

    - Üçüncü şahıs zamirlerinde fonetik yakınlık.

30. Kürtçe: "me" (bize) - Hititçe: "ma" (bizim)

    - Çoğul zamirlerde olası bir bağlantı.

31. Kürtçe: "-kirin" (yapmak) - Hititçe: "kar-" (etmek)

    - Fiil türetmede benzer ekler.

32. Kürtçe: "hatin" (gelmek) - Hititçe: "huwai-" (ulaşmak)

    - Hareket fiillerinde olası bir ilişki.

33. Kürtçe: "çûn" (gitmek) - Hititçe: "iya-" (hareket)

    - Fonetik farklılık var, ancak anlam yakın.

34. Kürtçe: "dîtin" (görmek) - Hititçe: "sakuwai-" (bakmak)

    - Görme fiillerinde anlam benzerliği.

35. Kürtçe: "xwestin, wazen" (istemek) - Hititçe: "wasta-" (arzu)

    - İstek fiillerinde bir benzerlik.

36. Kürtçe: "-bûn, -est" (olmak) - Hititçe: "es-" (olmak)

    - Varlık fiillerinde Hint-Avrupa kökeni (*h₁es-).

37. Kürtçe: "ne" (değil) - Hititçe: "nat" (olumsuzluk)

    - Olumsuzluk eklerinde benzerlik.

38. Kürtçe: "li" (yer eki) - Hititçe: "li" (konum)

    - Yer bildiren eklerde güçlü bir benzerlik.

39. Kürtçe: "ji, zî" (kaynak eki) - Hititçe: "zi" (bir yerden ayrılma)

    - Kaynak ve ayrılma eklerinde yakınlık.

40. Kürtçe: "-e" (genel ek) - Hititçe: "-i" (durum eki)

    - Çok amaçlı ek kullanımında benzerlik.

Coğrafi ve Kültürel Kelimeler

⦁ Kürtçe: "banî" (tepelerin üstü, damın üstü) - Hititçe: "ebani" (yüksek tepeler)  

Çiya û banî. "Min li ser banan, banê mezin" kılamındaki BANÎ. Dağın başlangıcında sıralanan tepelerin arasındaki vadidir aslında. Almancada BAHN olarak kullanılır. Demiryolu kelimesine de Almanlar BAHN demişler, çünkü tepeler arasındaki geçitlerden geçer yollar.

⦁ Kürtçe: "hinek" (biraz) - Hititçe: "hink" (az)  

⦁ Kürtçe: "kal" (ihtiyar) - Hititçe: "karuli" (ihtiyar)  

⦁ Kürtçe: "zîv, zew" (gümüş) - Hititçe: "hazwa" (parlak)  

⦁ Kürtçe: "paşi" (arka) - Hititçe: "pazi" (arka)  

⦁ Kürtçe: "dar" (ağaç) - Hititçe: "taru" (ağaç)  

⦁ Kürtçe: "ga" (öküz) - Hititçe: "gua, gud" (öküz)  

⦁ Kürtçe: "baran" (yağmur) - Hititçe: "wara" (yagan şeyler, su düşmesi)  

⦁ Kürtçe: "rûspî" (ak sakallı, bilge) - Hititçe: "rusuppi" (ak sakallı, bilge)  

⦁ Kürtçe: "zik" (karin) - Hititçe: "zık" (karın)  

⦁ Kürtçe: "ceh, ce" (arpa) - Hititçe: "şe" (arpa)  

⦁ Kürtçe: "pişt" (sırt, arka) - Hititçe: "paaşta" (sırt, arka)  

⦁ Kürtçe: "stêr" (yıldız) - Hititçe: "hasterza" (yıldız)  

Gökyüzü cisimlerinde Hint-Avrupa kökeni (*h₂stḗr).

⦁ Kürtçe: "şewat" (yangın) - Hititçe: "şıwat" (yangın)  

"Sara to kurra, şiwatan ai", bugünkü Kürtçeyle "SERÎ HETA KÛRANIYÊ ŞEWATE YE"

⦁ Kürtçe: "bajar" (şehir) - Hititçe: "pattar" (yerleşim)  

⦁ Kürtçe: "gund" (köy) - Hititçe: "kuntara" (mağara topluluğu, dağ yamacı, delikler topluluğu)  

Küçük yerleşimlerde bir bağlantı. KUN delik, mağara ağzı anlamında. 

⦁ Kürtçe: "rê" (yol) - Hititçe: "riya" (geçit)  

Yol ve geçit arasında fonetik ve anlamsal benzerlik.

⦁ Kürtçe: "pirtûk" (kitap) - Hititçe: "parti" (yazı)  

Yazılı materyalde bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "kaxez" (kağıt) - Hititçe: "kazis" (yazılan yüzey)  

Yazı yüzeyinde olası bir bağlantı.

⦁ Kürtçe: "nivîs" (yazı) - Hititçe: "niwi" (işaret)  

Yazı ve işaret arasında benzerlik.

61-80: Günlük Yaşam ve Eylemler

⦁ Kürtçe: "kar" (iş) - Hititçe: "karu" (çaba)  

İş ve çaba arasında anlam yakınlığı.

⦁ Kürtçe: "xebat" (çalışma) - Hititçe: "hapata" (emek)  

Çalışma fiillerinde spekülatif bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "avêtin" (atmak) - Hititçe: "awita" (fırlatmak)  

Hareket fiillerinde olası bir benzerlik.

⦁ Kürtçe: "dan" (vermek) - Hititçe: "da-" (vermek)  

Verme eylemlerinde Hint-Avrupa kökeni (*dō-).

⦁ Kürtçe: "standin" (almak) - Hititçe: "sita" (elde etmek)  

Alma fiillerinde bağlantı.

⦁ Kürtçe: "kirin" (yapmak) - Hititçe: "kari-" (inşa etmek)  

Yapma eylemlerinde benzerlik.

⦁ Kürtçe: "şandin" (göndermek) - Hititçe: "santa-" (iletmek)  

Gönderme fiillerinde yakınlık.

⦁ Kürtçe: "meş" (yürüyüş) - Hititçe: "maş" (yürüyüş)  

Hareketle ilgili fiillerde bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "lûlik" (su borusu) - Hititçe: "luli" (su borusu)  

Eşyalarda benzerlik.

⦁ Kürtçe: "rûniştin" (oturmak) - Hititçe: "rusita-" (dinlenmek)  

Oturma ve dinlenme arasında bağlantı.

⦁ Kürtçe: "rabûn" (kalkmak) - Hititçe: "rapu-" (ayakta durmak)  

Hareket fiillerinde bir benzerlik. REP bugünkü Kürtçede de dik duruş, sertleşme anlamında da kullanılır.

⦁ Kürtçe: "ketin" (düşmek) - Hititçe: "kita-" (inmek)  

Düşme ve inme arasında anlam yakınlığı.

⦁ Kürtçe: "hilatin" (kaldırmak) - Hititçe: "hilata-" (yükseltmek)  

Kaldırma fiillerinde olası bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "şûştin" (yıkamak) - Hititçe: "susta-" (temizlemek)  

Temizlik fiillerinde fonetik benzerlik.

⦁ Kürtçe: "pêxistin" (yakmak) - Hititçe: "pahita-" (ateşlemek)  

Ateşle ilgili fiillerde spekülatif bir bağlantı.

⦁ Kürtçe: "mirin" (ölmek) - Hititçe: "mar-" (son bulmak)  

Ölümle ilgili kelimelerde benzerlik.

⦁ Kürtçe: "jîn" (yaşamak) - Hititçe: "zina-" (var olmak)  

Yaşam fiillerinde Hint-Avrupa kökeni (*gʷih₃w-).

⦁ Kürtçe: "zivistan, zimistan" (kış) - Hititçe: "gimmi" (soğuk)  

Mevsim ve soğukla anlam benzerliği.

⦁ Kürtçe: "havîn" (yaz) - Hititçe: "hamis" (sıcak)  

Yaz ve sıcaklık arasında bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "payîz" (sonbahar) - Hititçe: "payu" (yaprak düşüşü)  

Sonbahar ve yaprak düşüşü arasında olası bir bağlantı.

81-100: Başka Örnekler

⦁ 81. Kürtçe: "û" (ve) - Hititçe: "nû" (ve)

⦁ 82. Kürtçe: "pîr" (öncü, yaşlı) - Hititçe: "pir" (öncü, yaşlı)

⦁ 83. Kürtçe: "kêr" (bıçak) - Hititçe: "kuer" (bıçak)

⦁ 84. Kürtçe: "pirr" (çokluk, bolluk) - Hititçe: "purilî" (çokluk, bolluk)

⦁ 85. Kürtçe: "kes" (kişi) - Hititçe: "kasa" (birey)

⦁ 86. Kürtçe: "zarok" (çocuk) - Hititçe: "zaru" (küçük)

⦁ 87. Kürtçe: "kal" (yaşlı) - Hititçe: "kala" (bilge)

⦁ 88. Kürtçe: "xort" (genç) - Hititçe: "hurta" (taze)

⦁ 89. Kürtçe: "jin" (kadın) - Hititçe: "zinna" (dişil)

⦁ 90. Kürtçe: "mêr" (erkek) - Hititçe: "mara" (eril)

⦁ 91. Kürtçe: "hezkirin" (sevmek) - Hititçe: "hazka-" (bağlanmak)

⦁ 92. Kürtçe: "şûr" (kılıç) - Hititçe: "khur" (kılıç)

⦁ 93. Kürtçe: "tirs" (korku) - Hititçe: "tarsa" (tedirginlik)

⦁ 94. Kürtçe: "şad" (mutlu) - Hititçe: "sada" (huzur)

⦁ 95. Kürtçe: "here" (git) - Hititçe: "hari" (git)

⦁ 96. Kürtçe: "ziman" (dil) - Hititçe: "ziman" (konuşma)

⦁ 97. Kürtçe: "deng" (ses) - Hititçe: "danka" (yankı)

⦁ 98. Kürtçe: "guh, guş" (kulak) - Hititçe: "gestug, kuha" (duymak)

⦁ 99. Kürtçe: "pê" (ayak) - Hititçe: "pae" (ayak)

⦁ 100. Kürtçe: "nas" (tanıdık) - Hititçe: "nas" (tanıdık) 

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Tüm hakları mahfuzdur. Yazardan izin alınız.