Kilama Ûllîkûmmî

Kîtabeya, lewheya bi nivîsa mîxî (bizmarî) hatiye nivîsîn, ya vê kilamê, li paytextê Hatiyan (Hîtît) Hattûşayê hatiye vedîtin (Hatûşaş, Hatûşar ango "şehrê / bajarê Hatiyan"). Kîtabe bi zimanê Hatiyan e. Herwiha versiyonên wê yên Horî, Lûvî, Mîtanî jî hebûne. Wekî tê zanîn Hatî, Horî (Hûrrî), Lûvî û Mîtanî yek milet bûn, ziman û mîtolojiya wan hema bigire yek bûn. Zimanê wan gelek nêzîkî Kurdî ye û jixwe ew bav-kalên Kurdan bûn.

Wateya Ûllîkûmmî

Gorî hin zanyaran KÛMMÎ bi xwe nav e û ÛLLÎ jî di wateya "xerabker, têkbir, wêranker" de ye. Gorî mîtolojiya Horiyan, "dêva keviran, zinaran" e. Xwedawendê mezin ê çandiniyê Xumarbî / Kumarbî ji text daxistiye, ketiya şûna wî. Herwiha ev bo xwedawendê bayê Teşşûb, Teşû jî tê gotin. Ango gorî hin bermahiyan, Ûllîkûmmî ne Xumarbî, lê Teşû ji kar xistiye û ketiya şûna wî. 

Ûllîkûmmî di taswîra "Şeytan" ê olên Samiyan de ye. Dêv e ango cinawir e. Çawa şeytan ji Xwedê re serî rakiriye, xerabker e, Ûllîkummî jî wisa ye. Lê Ûllîkummî bo demekê biserketiye, Xumarbî yan Teşû ji kar xistiye. Bi alîkariya gelek xwedawendên din Xumarbî yan Teşû bi Ûllîkummî re şer kiriye û dawiyê de ew têkbiriye.

Angaşta min bo wateya Ûllîkûmmî

Teoriya min bo wateya navê Ûllîkûmmî cuda ye. Ûl-likû-m-mî. Ûl ango, hûl, ango hût, ango dêv. Likû yan lûkî di wateya rojê, tîrêjê de ye. Di gelek zimanên Hînd û Ewropayî de LÛK, LÛKÎ, LÎK, LÎKÛ di wateya rojê, tîrêjê, ronahiyê de ye. Ûllîkûmmî ango "dêva di nava keviran, zinaran de dijî, ya rojê, tîrêjê dixwe, rojê dike tarî, dike şev".

Wateya Teşû, Teşşûb

Teşû, Teşşûb xwedawendê bayê, bagerê ye. Bayê li hev digerîne dike bager û cezayê dide gunehkaran. Peyva Teşû îro di Kurdî de wekî "teşî" maye. Ango teşiya pê rîs dirêsin. Lewra ew jî dişibe bagerê, li dora xwe digere. Şiklê xwedawend Teşû, dema mirov analîz dike, pê derdixe ka çima navê alava rîs-ristinê re TEŞÎ hatiye gotin. TEŞÛ di destê xwe de alava bagerê digire ku ev dişibe teşiyê.

Mixabin tevahiya kilamê tune. Ya hatiye vedîtin, tenê parçeyek kilamê ye. Xumarbî bi xwedawend Anû re radizê û bêî dilê wî zarokê wan Teşû çêdibe. Teşû (Teşûb, Teşşûb) serî li bavê xwe radike, textê bavê xwe jê digire. Xumarbî pirr diqehere, hewarê dike. Hewara wî xwedawenda deryayê tê û bi alîkariyê Xumarbî lawê xwe têkdibe. 

Di hin tekstên Horiyan de ev ne kurê Xumarbî Teşû ye, Ûllîkûmmî  ye. Xwedawenda erdê Îrşîra (Îrşîrra) xwedîtiyê li Ûllîkûmmî kiriye. Îrşîra di wateya ŞÊRA ERDÊ de ye. ÎR bi zimanê Lûvî, Horî di wateya ERD a Kurdî de ye. ŞÎRR jî ŞÊR. Erd (dinya) di hembêza Ûbelûrî (Ûbelorrî) de ye. 

Îrşîra li ser milê rastê yê Ûbelûrî Ûllîkûmmî vedişêre û xwedî dike. Ûllîkûmmî ewçend mezin dibe ku siya wî dikeve ser erdê, aliyek erdê dibe tarî. Lê xwedawendê ku tariyê rohnî dike, peyayê şevê, peyayê tariyê ŞÎMÎGO (Şemî, şemîge, şêmûg, şemik) dibîne ku nivê dinyayê bûye tarî û mirovên erdê bêçar bûne. Bi Ûllîkûmmî re şer dike lê ne ew zora Ûllîkûmmî dibe, ne jî Ûllîkûmmî zora wî dibe. 

Tarû û Mardox

Li cem Subaro, Lolo û Aryaniyên li bakurê Mezopotamyayê dijîn ŞÎMÎGO û ÛLÎKÛMÎ wekî TARÛ û MARD(OX) derbas dibe. Lê li vir herdu ne bav û kur, birayên cêwî ne. TARÛ wekî TOR derbasî mîtolojiya Germanan bûye. Gotina "Tarûmar" îro jî di Kurdî de tê bikaranîn. Ango "belawela bû, serobino bû, wekî xwedawend Tarû û Mardox bi hev ketibin bû, tarûmar bû".

ŞÎM û LÛK

Tê bawerkirin ku şerê wan hê jî berdewam dike. Ji ber wê ye ku nivê dinyayê tarî dibe nivî rohnî. Şev û roj di eslê xwe de şerê ŞÎMÎGO û ÛLÎKÛMÎ ye. Peyva ŞÎM îro di Kurdî de wekî şev maye. Di gelek zimanên Hînd û Ewropiyan de LÛK di wateya rohniyê, tîrêjê de ye.

Bi gotineke din, ŞÎMÎGO şevê dike rohnî, baş e, di xêra însanan de ye, xwedayê rojê ye. ÛLÎKÛMÎ jî rojê dike tarî, ne baş e, ne di xêra însanan de ye, xwedewendê şevê ye. 

Kilama Ûllîkûmmî  

Di tariyê de hêrsek heye, ew nefesa Xumarbî bû,

Zarokekî kevirî çêbû, bêdeng û sar bû.

Laşê wî diorît(1) e, jê re dibêjin kûkûnûzzî(2),

Textê ezmanan dixwaze, bê rawestan, bê razî.  

Ûbellûrî erdê digire, bar li ser milê wî ye,

Nizane ku li wir mezin dibe, kevirekî zindî ye.

Derya şiyar dibin, pêl bi tirsê diherikiyan,

Ûllikûmmi bilind dibe, ezman reş dibin di çavikan.  

Teşşûb dinêre asoyan, xwedayê ba û birûskê,

Mîrê ezmanan, bi ewrên tijî hêrs û lêkê.

Şûrê xwe dikşîne, ezman bi deng diqîre,

Lê ev cinawira kevirî li ber wî naşkê, jê nagere.  

Şaûşka tê paşê, xwedawenda bedewiyê,

Stranan dibêje, bi lêvên tijî xemgîniyê.

Porê xwe yê zêrîn bi bayê dihejîne,

Lê Ûllîkûmmi nabihîse, kor e, di çiyayekê de xwe dihewîne.  

Xwedayê rojê Şîmîgo, ji ezman dadikeve,

“Siyek mezin dibe,” dibêje, bi tirsê û lerzê ve.

Teşşûb bêçare dimîne, xwedayan kom dibin yek bi yek,

Li hemberê vê dêva kevirî, hêviyên wan dişkên gelek.  

Paşê Ea şiyar dibe, bi dengê xwe yê zana,

Ji binê erdê tê, bi aramî û bi plana.

“Bînin kêrê,” dibêje, “raza kevnare,

Yê ku ezman û erd ji hev qut kir, ew mirare.” 

 

Dasa misê(3) kevir dibire, Ûbellûrî diêşê,

Ji milê wî dêv dikeve, derya bêdeng dibe vê tarşê.

Ûllîkûmmî dadikeve, ezman vedibin dîsa,

Teşşûb textê xwe distîne, serkeftin tê bi wîsa.  

Şahiya biharê ev e, çîroka xwedayan,

Şerê kevir û ezman, peyveke bê dawiyan.

Li Hattûşayê hat nivîsandin, li ser lewhên axî,

Strana Ûllîkûmmî, di nav bêdawiyê de saxî.  

Ferhengok:

1- Diorît cure kevirek e. Kurdiya wî çiye nizanim.

2- Kûkûnûzzî cure kevirek e. Di Kurdiya îro de "kevirê kewke" dibêjin.

3- Dasa misê, dasa sifirê, dasa ji paxirê ku dasekî mîtolojîk e, destê xwedawendan de ye, her tistî dikare bibire.

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.

 

Hatî (Hitit) Kilam Festivalinden Dengbêjlerin Kilamlarına

Hatîler

Hatî yada Hititler kendi kökleri, ataları için "Hatî, Hattî" derlerdi. Kendileri için bölge, şehir ve aşiret isimleri de kullanmışlar. Tipki bugün de Kürtlerin kendilerini Lor, Êzîdî, Kurmanc, Kird yada Berfiratî, Barzanî, Etmanî, Brûkî vs adlandırmaları gibi. Bize ulaşan tabletlerde daha çok Neşa eyaleti ve Neşî, Neşa şehrinden dolayı, kendilerine Neşîlî dedikleri görülmektedir. Firat´ın batısında kalan Kürdistan topraklarına, orta Anatolia ve Levanten´in bir kısmına hükmetmişlerdir. Hatî, Horî (Hûrrî), Mîtanî, Luvî aşağı yukarı aynı millet idiler. Dilleri, dinleri aynıydı. MÖ 3000 yıllarında bölgeye gelen Hint-Avrupa  kavimlerinden birisi olduğu söylenir. 

Nereden geldikleri ile ilgili spekülasyonlar var. Bu teoriler esasen Aryan göçleriyle ilgili teorilerden bağımsız değildirler. Kuzey Avrupa´dan geldiklerini söyleyenler de vardır, Ukrayna yada Mezopotamya´dan geldiklerini söyleyenler de. Son yıllarda genel eğilim, tüm Aryan kavimlerinin, neolitik dönemin başlangıcını yaratan Kürdistan coğrafyasından yayıldıkları yönündedir. Bu, henüz tam bilinmeyen meseledir. Veya ben bu konuyu uzmanlarına bırakayım en iyisi. 

Kilam kelimesi

Kilam, Hatî (Hattî, Hitit), Horî (Hurri) dillerinde "şarkı" demek. Kelimenin kökü "KIL"dır. Kil, hil, kel, hel "boğazda kaynayan, fokurdayan ses" anlamındadır. Kelîn kaynama, kilbûn sallanmak, hilbûn kalkmak kelimelerinin kökündeki "KIL" esasında bir ses taklididir. "Kil, hil, xil, kelakela germa havînê, hel, helhela bavê bavan bû vs" dikkat edilirse ses taklidi görülür. Bunu etimolog Alî Kardûxos’tan da dinlemiştim. Her neyse.  

Kilam Festivali, 𒄷𒉿𒅆 𒆠𒆷

Kilam Festivaline yazıtlarda "kapı çalma festivali" de demişler. Hatîlerde törenin başkent Hatûşar’da (Hattûşa) kutlandığı anlaşılıyor. Hattûşa, Hatî dilinde "Hatî milleti, Hatî diyarı" anlamındadır. Ülkenin her yerinden kralı görmeye Hattûşa’ya gelirlerdi. Üç gün süren törende, kraliyet çifti başı çekerdi. Festivalin başka şehirlerde de kutlandığına dair bulgular var. Kapılarına yılan figüründen yapılmış kapı tokmakları asarlardı. Kila mar, "yılanı çalmak, yılana tıklamak, kapıyı çalmak" yani yılan figürlü kapı tokmaklarına tıklamak da Hatî dilinde Kilamar/khilammar olarak adlandırılırdı. Festivalde tören ekibi kapı kapı gezer, kapıları tıklar, herkesi şarkı yani kilam söyleyerek törene çağırırlardı. 

Festivalin  herhangi bir sebeple ihmal edilmesinin ya da geciktirilmesinin uğursuzluk, veba ve düşman saldırılarına sebep olacağına inanılırdı

Törenin Luvî, Horî ve Mitanî versiyonlarını da yazacağım.  

Festivalden Önce

Festîvalden  önce kral sarayda giyinir. Üzerinde "temizliği, masumiyeti ve temiz soyluluğu" temsilen beyaz bir Waşpeş (giysi), üzerinde kaba bir dış giysi, üstüne de omuzları belirgin şekilde çıkık (huniye benzer) kulav dediğimiz çoban pelerini, siyah ayakkabılar ve altın küpeler olurdu.

İlk gün

Kral saraydan ayrılır ve tören "kaplan adamlar" denen, kaplan dansı yapan adamların dansıyla açılır. Buna aslan diyenler de vardır, bilemiyorum. Alay arabaları sarayın kapısında hazır haldedir. Arabaları çeken öküz ya da atların alınları altın nallarla süslüdür ve boynuzları da altın kaplamadır. Kral, elinde lapîs lazulî (lacivert taşı) ile süslü bir mızrakla, balkonda ya da kapı önünde oturarak alayı karşılardı. Kaplan adamların selamlama kabilinden dansından sonra, sıra diğer dansçılara gelirdi. 

Tamamen çıplak olan bir erkek genç ile bir bayan genç, kralın huzurunda bir ilahi söyler, tanrıların bol ürün vermesini isterlerdi. Kral da ritüel olarak onlara "sizin gibi temiz toprak, sizin gibi bakir toprak" derdi.  

Sonra dansçılar gelir, çıplak dansçılardan biri krala döner bir şarkı söyler. Bunları kent tanrıçası Înar’ın iki rahibi ve ilahi söyleyen bir çocuk ile bir tellal takip eder. Arkasında dağ tanrılarının mızraklarını taşıyan bir savaş arabası ve yirmi bir adet bakır avcı çantası (kûrşa) bulunmaktadır. Alayın bir bölümünü, Înar tapınağında tören için saklanan “tanrıların armağan hayvanları” oluştururdu. Gümüşle süslenmiş, iplerle sıkıca bağlanmış ve ikişer kişinin sıkıca tuttuğu bir yabani aslan ya da kaplan, bir yabani domuz, bir kurt ve bir boz renkte ayı yürütülürdü.  

Tanrıların armağan hayvanlarının ardında, köpekçiler denen av yardımcıları olurdu. Onların ardında Hattî şarkıları söyleyen ve mızraklarını şakıyan Anûnûwa kentinden gelen adamlar yürürdü. Onun ardında biri boynuzsuz, altın ve gümüşle süslenmiş dört geyik maskesi taşıyan geyik avcısı yürürdü. Son sırada ise dodonî, mûrta ve fildişine benzeyen dişleri olan kuşları bile avlayabildiğine inanılan “Dağların Bin Adamı” yürürdü. Bunlar çeşitli şehirlerden gelen en güçlü savaşçılar, avcılardı.  

Alayın geçişi sona erdiğinde kral mızrağını, üzerinde hava tanrısının tuttuğuna benzeyen kabartma bulunan demir baltayla değiştirir ve bir arabaya, kraliçe de başka bir arabaya binerdi. İkisi de tahıl tanrıçası Xalkî’nin tapınağına götürülürdü. Kral burada bayram harcamaları için ayrılan nimetleri denetler, eksik bir şey varsa emir verirdi. Bu nimetler Tûwanûwa, Ankûwa, Xûpîşna, Xaniya ve diğer tüm şehir ve eyaletlerden toplanırdı.  

Kraliyet çifti Aşûşa şehir kapısına giderler. Oraya vardıklarında Arînna ile Zîppalanda kutsal şehirlerinin rahipleri krala eğilirler. Alay buradan şehri terk ederek Xuwaşî anıtının bulunduğu yere giderdi. Burada ilk ikram olan ekmek, un ve şarap ikram edilirdi. Millet yemeklerini yerken, şarkı söyleyen bir çocuk da eşlik ederdi.

Yemekten sonra hava tanrısı Tarû’ya ve sonrasında Înar, Kattahhîm, Xapantîlî ve Telîpîno tüm Hatî tanrı ve tanrıçalarına kurbanlar sunulurdu. Sunulan şeyleri törenden sonra çocuklar, yoksullar ve çobanlar alırlardı aslında.  

Sonra avcıların, "Dağların Bin Adamı"nın yarışı başlardı. Bu yarış büyük heyecan ve bağrışma yaratırdı. Sembolik bir av töreni olan bu yarışta, atlara binmiş avcılar rakip ekibi alt etmeye, tuzağa çekmeye çalışırlardı. İki ekip canla başla av oyununu oynarlar, kazananların atlarına taktığı 12 ipli renkli süslemeyi kapmak için kadınlar birbirini adeta ezerlerdi.  

Yarış sonunda kazanan, ödülünü kralın/kraliçenin elinden alırdı. Daha sonra Înar Tapınağı’ndan hayvan alayı geçer ve kaplan (ya da aslan) ve domuz maskesi takmış iki savaşçıya birer kâse şarap sunulurdu. Kurşun av çantaları ortaya çıkar çıkmaz, köpekçiler kralın huzuruna çıkar ve ondan bir hediye isterlerdi. Çırılçıplak genç erkek ve genç bayan yeniden huzura çıkarlar ve ilahi söylerlerdi. Kral ya da kraliçe onlara "sizin gibi temiz toprak, sizin gibi bakir toprak" der ve bayramın ilk günü sona ermiş olurdu.

İkinci Gün

İkinci gün kraliyet çifti, bazen ayakta, bazen oturarak, sırayla farklı tanrılar için xûppar isimli kadehlerde içki içer ve onları kutsarlardı. Halk, lir, flüt, arkammî, ûtîfî, mûqar, xûxûpal, galgalturî, zîrî gibi pek çok müzik aletleri eşliğinde dans eder, şarkı söylerdi. Öğle yemeği öncesi rahipler ellerini kalbin üzerine koyarak Hatî tanrılarını kutsayan bir ilahi okurlardı. Öğle yemeğinde bira, arpa lapası, kurutulmuş meyve, koyun kuyruğu kızartması ve keklik eti vardı. İkinci gün Hatî tanrılarının cezalandırdığı ve sadece Tawîniya, Xanîş mağaralarında yaşamak zorunda olan "kâfirler" de törene alınırdı. O gün onları yabancı ve kötü gibi görmek yasaktı ve günahtı. "Kâfirler" yılda bir, yani Kilam festivallerinde affedilirler, kâfir olmaktan çıkarlardı.  

"Kâfirler" huzura çıkar, rahiplerin öğrettiği "günah çıkarıcı bir ilahi" söylerlerdi. Ve bu öğle yemeğinden önce olurdu. Sonra kalabalığa karışır, dans ederlerdi. Karanlık basınca tören biterdi.

Üçüncü Gün

Üçüncü gün kraliyet çiftinin el yıkama ritüeli ve Înar mızrağı için ekmek kırma töreni yapılırdı. Önce prensler kralın karşısına otururlardı. Sonra Arînna ve Zîppalanda’nın "saf rahipleri" huzura alınırdı. Rahipler tahıl tanrıçası Xalkî’nin anıtı önünde otururlardı. Daha sonra sırayla çeşitli tanrılara içilir. Kraliyet çifti güneş tanrıçası Arînna ve kızı Mezûla’ya secde ederlerdi. Rahipler tütsülü yani dumanla beraber bir ilahi okurlardı. Herkes bir diğerine ekmek kırar. Yani ekmeği parçalayıp paylaşır. Ayrıca, öküz başlı bir kapta tanrıçalar Înar ve Xapantalî’ye kurban sunulurdu.  

Kraliyet çifti daha sonra güneş tanrıçası Arînna’nın tapınağına gigir denilen dört tekerlekli çekilen arabayla giderler. Arabadan iner inmez iki ayrı hulkkanî (tahtarevalli) ile taşınırlar ve daha sonra üzerine boğa postu serilmiş bir tahta oturturlardı. Altın mızrak, asa ve bir bez getirilir ve en sonunda Zayû (bir kült nesnesi) getirilirdi. Kral ve kraliçenin ritüel olarak ellerini yıkadığı karmaşık bir ritüel daha gerçekleşirdi. Ayrıca çeşitli tanrılara içki ve ekmek sunuları da yapılmaktaydı.  

Üçüncü günün ilgi çeken bir ritüeli de yağmur ritüeliydi. Üç çıplak adam su dolu bir küvetin içinde oturur. Rahip ve Tîtîyatû tanrısının tarikat bekçisi ile fahişelerin başı, küvetin etrafında üç kez dönerlerdi. Rahip çıplak erkeklerin sırtlarına üç kez bira dökerdi. Ayağa kalkıp üç kez boru çalarak gök gürültüsünü taklit ederler ve sonra uzaklaşırlardı.  

Kral hava tanrısının dikilitaşının yanına gider, eğilir ve kurban keserdi. Daha sonra kraliyet çiftinin ve prenslerin etrafına çiçek çelenkleri yerleştirilirdi. Kral çifti, sfenkslerin kendisine dönük olduğu “taşlara” doğru bir arabayla yolculuk ederlerdi. Şehirdeki çeşitli yapıları ziyaret eder ve kurbanlar sunarlardı, bunların arasında cenaze tapınağı da vardı. Daha sonra saraya çıkan kraliyet çifti, burada bir süre dinlenirlerdi.  

Dışarıda bir tandır benzeri çukurda ateş yakılır ve etrafında üç defa dönülürdü. Ateşin kirlenmemesi için atlamadan önce ayaklar yıkanırdı. Herkes ateşin üzerinden bir defa atlardı. Kilam festivali resmen bitmiş olurdu. Artık serbest eğlenilirdi. Arpa lapası, peynirli ve tatlı ekmekler, keklik, boğa, koyun, keçi eti, bol bol meyve yenirdi. Bira ve şarap dışında, walhî, torî, appamûrrî, marnûwan, tawal gibi içkiler içilir ve herkes tarafından paylaşılırdı. Danslar edilir, şarkılar söylenirdi. Genç kızlar ve erkekler görücüye çıkarlardı. Kızlar ve erkekler halyarî denen halaybasılarına iştirak eder, geç saatlere kadar dans ederlerdi. Danslar kilam söylenerek yapılırdı.

Şevbirka Dengbêjan

Kürt dengbêj geleneğinin kökenlerinin Hattîlerden çok öncelere gittiği söylenir. Bunu bilmiyorum. Kürtçede bugün hâlâ kilam kelimesinin olduğu gibi kalması ve Hattîlerin bu adla festivallerinin olması çok ilgi çekicidir. Yazıtlardaki verilerin ışığında festivalde yapılan ritüellerin bazılarının da bugün hâlâ Kürtlerde yaşıyor olması da ilgi çekicidir. Ekmek kırma, tütsü yakma vs.  

Rivayete göre dengbêj Evdalê Zeynikê 13 saat boyunca aralıksız kilam söylermiş. Çünkü Mem û Zîn Destanı ancak 13 saatte anlatılabilirmiş. Bugünkü dengbêjler ekseriyetle kendileri üretmez, tekrar yaparlar. Üstelik Mem û Zîn’in dengbêj versiyonu da 40-45 dakikaya kadar kısalmıştır.  

Dengbêjlik bir hobi olarak yapılmamalıdır, bu yeterli değildir. Bunun akademileri kurulmalı, burada bir enstrüman kullanımından şan tekniğine kadar her şey öğretilmelidir. Ve iki kilam bilen de kendini dengbêj sanmamalıdır. Bu çok ayıp bir şeydir.  

Gözlemlerime göre Türk devleti bu kadim Kürt mirasını da yok etmek, yok edemese de dejenere etmek için uğraşmaktadır. TRT Kurdî bunu sistematik yapmaktadır. Bazı yarı asimile olmuş ve kültürsüz, cahil kişilikleri "Kürt dengbêjî" diye sunmaları da bu amaçladır. Bir dengbêj esasen toplumdaki en bilge kişidir. Böyle de olmak zorundadır.

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

İlgili Kaynaklar  

• Birgit Brandau: Der Sieger von Kadesch. Roman aus dem Land der Hethiter, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 2001.  
• Itamar Singer: The Hittite KI.LAM Festival 2 Bände. Harrassowitz, Wiesbaden.

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.

Xwedawend Rontiya evîndarê Xwedawend Alayê

Xwedawend Ala

Yek ji xwedawendên femînen ên Kurdî/Aryanî ye, bi taybetî di nava Hatiyan (Hîtît) de belavbûye. Peyva ala îro jî di Kurdî de tê bikaranîn. Ala ango berz, hêja, qedirbilind. Ji ber ku bo neteweyek tişta herî hêja ye bo alayan (flag, beyraq) jî tê bikaranîn.  Bo mînak Alaya Kurdistanê. Mirov nikare bêje Alayê Kurdistanê lewra ALA mê ye, femînen e.

Hatiyan jê re "Mûnûs Ala" ango Ala Xanim, Mrs. Ala gotine. Mister û Misses (bi Tirkî bay-bayan) mixabin îro di Kurdî de winda bûne. Horiyan (Hûrrî), Sûbaroyan, bo Mister-Misses MINÎR-MINÎS, Hatiyan MÛNÎR-MÛNÛS, Luwiyan MÎNÊRÎ-MÎMÊSÎ gotine. Nêr û mê wekî peyv mane di Kurdiya îro de, lê îro bêhtir piştî navê wekî Beg, Xanim, Xatûn dibêjin. Navên Munîr û Mûnîse hene lê nizanim ka ev ji Erebî derbasî Kurdî bûne yan na.

Di mîtolojiya Hatiyan de wekî dergîsta, evîndara RONTIYA (Rodînya) derbas dibe. Lê Rontiya bi qasî ALA deng venedaye.

Ala xwedaya parastina bextê însan, rêwî û nêçîrvanan e. Mirovan ji qeza-belayan diparêze. Bo Alayê di meha adarê de cejn dihatibûye çêkirin û sêv, kade, şîranî dihatiye belavkirin.

Xweda Ala di çerxa demê de bi xweda XUBABA re tê girêdan û dibe Ala Xubaba û herî dawî jî XUBABA.

Ala li serê çiyayek bilind dijî. Rontiya jî herwiha. Herdu evîndar nayên ba hevûdu lewra karên wan gelek in. Heger peywirdariyên xwe jibîr bikin û têkevin kêf û sefayê îcar mirov bêxwedî dimînin. Evîna xwe ji bo mirovan feda dikin.

Darius Winzer

Kurtenivîs, Nr. 48

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.

 

Karca ve Kürtçe

Antik Karca, Karyalılar tarafından konuşulan ve çoğunlukla kısa yazıtlarla günümüze ulaşan bir dildir. Yunan alfabesine benzer bir alfabe kullanmışlar. Hatî (Hitit) ve Luvi ile Yunancadan çok etkilendiği anlaşılıyor. Burada Kürtçe kelimelere benzer Karca kelimelere baktım.

Kürtçe zengin bir kelime hazinesine sahiptir ve Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna aittir. Karca ise aynı ailenin Anadolu dilleri grubundadır. Wikipediya Kürtçenin kelime zenginliğiyle dünyanın 8. zengin dili olduğunu söylemişti. Üstelik Kürtçe devletsiz, korumasız ve okulsuz bir dil olduğu halde.

Karlar, Karyalılar, şair Homeros tarafından MÖ 8. yüzyılda birden fazla kez anılmıştır. Onlar kendilerine Qarqaş, Karqaşi, Karkhaşi derlermiş. Homeros’a göre, Karlar Truva Savaşı sırasında Truvalıların müttefikleriymiş. Atinalı tarihçi Thukydides ve diğer antik yazarlara göre, Karlar bir zamanlar Girit’te ve Ege Denizi’ndeki adalarda yaşamış ve oldukça yetkin denizciler olmuşlardır. Girit Kralı Minos’un onları daha sonra boyunduruk altına aldığı ya da Kürdistan´a, Küçük Asya’ya sürdüğü söylenir.

Romalı öğretmen Claudius Aelianus, MS 200 civarında, Karların savaşı bir işe dönüştüren ve ücretli askerler (paralı askerler) olarak çalışan ilk halk olduğunu yazmıştır. MÖ 1274'te Karkisalar da Kadeş Savaşı'nda Mısırlılara karşı Hitit İmparatorluğu saflarında savaşanlar arasında anılır. Bu Karkisaların, Karyalılar olduğu düşünülmektedir. Hitit kayıtları bir bütün olarak ele alındığında Karyalıların Luvi kökenli olduğunu da iddia etmek mümkün. 

Kaunos’ta bulunan bir çift dilli yazıt (Yunanca ve Karca dillerinde uzun bir metin) sayesinde, İngiliz Mısırbilimci John D. Ray, 1990’ların sonunda Karca dilini kısmen çözmeyi başarmıştır: Bu dil, Luvi diliyle daha yakın bir akrabalık gösteriyor gibi görünmektedir.

Bir iddiaya göre Karlar / Qerqaşiler bölgeye bilinmeyen yerlerden gelen işciler ve paralı askerlerdi. Sonradan Luvi ve diğer Anatolia kavimleri arasında eridiler. 

Karca ve Kürtçe benzer kelimelere örnekler

Karca: kar-khaş, qarqaş - "Karyalı" ya da "Karka’ya ait"

Karca: şiin - (Bir kadın ismi, anlamı deniz rengi)

Kürtçe: şîn - "Mavi" ya da "yas" (fonetik ve anlamda benzerlik)  

Karca: sb - "Ve, ile" iyelik eki

Kürtçe: bi - "İle" (iyelik ekinde fonetik ve anlam yakınlığı)  

Karca: pihn-muii - (dümdüz)

Kürtçe: pan - "düz, geniş" (kısmi fonetik benzerlik)  

Karca: mda - "Oğul" 

Kürtçe: mindal - "çocuk" (Sorani)  

Karca: uşa - (barış)

Kürtçe: aştî - "Barış" (fonetik benzerlik)  

Karca: k-bi-dii - (oluş)

Kürtçe: bî - "Olmuş" (kısmi fonetik benzerlik)  

Karca: armo-trqos - (Trakyalı ordu)

Kürtçe: artêş- "Ordu" (kısmi fonetik benzerlik, "ar-" kökü)  

Karca: iita - (tek)

Kürtçe: ta - "Tek" (fonetik benzerlik)

Karca: sba - (beyaz)

Kürtçe: spî - "Beyaz" (fonetik ve anlamsal yakınlık)  

Karca: qos - (boynuz, güçlü)

Kürtçe: qoç - "boynuz" (fonetik ve anlam benzerliği)  

Karca: iin - (çoğul eki)

Kürtçe: in - "çoğul eki" (fonetik benzerlik)  

Karca: trqos - (Trakyali)

Kürtçe: trakî - "Trakyalı" (fonetik benzerlik)  

Karca: dada, ded, ted - "Baba" 

Kürtçe: bav, bab - "Baba" (Hint-Avrupa kökenli benzerlik)  

Karca: ma - "Anne" (çağrı kelimesi olarak ema, ena kullanılıyormuş) 

Kürtçe: dê, mag, ma - "Anne" 

Karca: gelala, gelali - "yönetici, prens"

Kürtçe: Gel - "Halk" (ala, ulu demek Kürtçede)

Karca: taru - "Ağaç" 

Kürtçe: dar - "Ağaç" (fonetik ve anlam yakınlığı)  

Karca: şar - "Yukarı" 

Kürtçe: ser - "Üst" ya da "baş" (fonetik ve anlam benzerliği)  

Karca: i-apa - "Su" 

Kürtçe: av, ab - "Su" (Hint-Avrupa kökenli)

Karca: ş-tuaw - "Güneş ısısı" 

Kürtçe: tav - "Güneş ışığı" (fonetik ve anlamsal benzerlik)  

Karca: kwi - "Kim" 

Kürtçe: kî - "Kim" (fonetik ve anlam benzerliği)  

Başka örnekler

Karca: kiir - "Oğul"

Kürtçe: kur - "Oğul"

Karca: şti - "Kadın"

Kürtçe: jin, stê - "Kadın"

Karca: pii - "Ayak"

Kürtçe: pê, pî - "Ayak"

Karca: piiş - "Başlangıç"

Kürtçe: pêş - "Başlangıç"

Karca: qir - "Kara, siyah"

Kürtçe: qer, reş - "Kara, Siyah"

Karca: suik - "Hafif"

Kürtçe: sivik - "Hafif"

Karca: iir - "Arsa, toprak, mekan"

Kürtçe: erd - "Yer"

Karca: khur - "Kilic"

Kürtçe: şûr - "Kilic"

Karca: biiz - "Keçi"

Kürtçe: Bizin, biz - "Keçi"

Karca: imii - "Ben, benim"

Kürtçe: ez, min" - "Ben"

İlgili

⦁ Wolfgang Blümel, Peter Frei, und Christian Marek. Colloquium Caricum. Akten der Internationalen Tagung über die karisch-griechische Bilingue von Kaunos.

⦁ Koray Konuk, 'Coin legends in Carian', The Carian Language (Handbuch der Orientalistik).

⦁ Melchert, H. Craig. 2004. Carian in Roger D. Woodard, ed., The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Cambridge: Cambridge University Press.

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.

    

 

Pirs ji we bersiv ji derûnnasan

PIRS (S. A.): Jin, 34 salî, du zarokên wê hene. Li Bûrsa dijî. Kurd e. "Tê bîra min nayê bîra min, ez hin şiklan dibînim. Mînak, li ser mûşembayê erdê resmê eskerekî dibînim. An li ewran serê kalikekî, an dema li kaxezên dîwaran dinêrim, otobûsek dibînim hwd. Pirranî natirsim. Lê heger tenê bim, xof tê ser min. Naxwazim ji hevjînê xwe re bêjim lewra ew ê bi min bikene. Heya niha ji kesî re negotiye. Gelo ev nexweşî ye?".

BERSIV: Ev bersiva min tenê ji bo înformasyonê ye. Bêî destûra bijîşkan divê mirov tevnegere. Bi qasî min pêderxist ev dişibe îlûzyonên pareîdolîayê. Heger dîsa pirsek we hebe, bipirsin.

Pareîdolîa Çiye

Pareîdolîa, bi Kurdî wek "lêhayiya rûbarî" an "dîtina, bihîstina şeklan bi awayekê çêkirî" tê binavkirin. Mejiyê mirovî fêr bûye ku di nav qalibên rasthatî, wêne, şekil an dengên bêserûber, rû yan wateyên nasdar bibîne. Ev wek adaptasyoneke peresanî (evolusyonî) tê dîtin. Ji ber ku bav û kalên me ev şiyana xwe pêş xistine da ku di hawirdorê de metirsiyên potansiyel (mînak ajalek dirinde) an fersend (mînak êrîşa klanên dijmin) zû hîsbikin û biperçiqînin. Lê belê di cîhana modern de, ev carinan dibe sedema xapandinê.

Mînakên Pareîdolîa

Di wêneyan de: Mînak, dîtina "rûyekî" di nav kevirên rûyê Marsê de (wek wêneya "Rûyê Marsê" ku di sala 1976an de ji aliyê Viking 1 ve hat kişandin) an dîtina şekilên ajalan di ewrên asîman de.

Di dengan de: Bihîstina gotin an muzîkê di nav dengên statîk ên radyoyê an dengên xwezayê de (mînak, hin kesan qeydên kevn wek "dengê cinan" şîrove kirine).

Di jiyana rojane de: Dîtina fîgurên olî di lekeyên nanê tostê de an xeyalkirina rûyê mirovî di qalika darekê de.

Nîşeyên Balkêş

Pareîdolîa di huner û çandê de jî cih digire. Mînak, di hin çandan de lêgerîna nîşanên îlahî di keviran an asîman de pratîkeke berbelav e.

Ji aliyê derûnî ve, rewşên wek stres an westandinê dikarin meyla pareîdoliayê zêde bikin.

Ev, celebek xapandina lêhayiyê ye û bi gelemperî bi teşwîqên dîtbarî an bihîstî ve girêdayî ye. Pareîdolîa, beşekî xwezayî ya zanîna mirov e û bi pêvajoyên pêşkeftinê ve girêdayî ye. Ji aliyê psîkolojîk û nevrolojîk ve ev fenomen tê ravekirin.

Bingehên Derûnî yên Pareîdolia

Ji aliyê pêşkeftinê ve

Pareîdolîa, wekî adapsiyonekî ku piştgiriya jiyana mirov dike tê dîtin. Bav û kalên me, ji bo ku ew di nav hawirdorê de xeternakî (mînak ajalekê) zû bibînin, şiyana nasandina şiklê pêşxistine. Mînak, di nav dar û pelên daristanê de rûyekî leopardê dîtin, her çend ew xapandinek be jî, dikare jiyana mirov biparêze.

Ev mekanîzmayê "lêhayandina zû", hêza mirov a ku di nav daneyên nezelal de jî dikare wateyek derxîne, zêde kir. Yanî, "pozîtîfa şaş" e. Dibe sedem ku xeternakî nebe. Helbet "negatîfa şaş" (xeternakî jibîrkirin), ewqas kujer e.

Pêvajoyên bîrdozî

Pareîdolîa, bi şiyana mirov a nasandina şiklê (pattern recognition) ve girêdayî ye. Mejiyê mirov, daneyên kaotîk, tevlîhev, nepenî yan neqediyayî gorî xwe saz dike û hewl dide wate jê derxîne. Ev yek bi navê "prosesa ji jor heya jêr" (top-down processing) tê binavkirin; ango, ezmûnên berê û hêviyên me lêhayiyên me diyar dikin.

Bingehên neurolojîk

Pareîdolîa, bi taybetî di nav qada rûyê fusiform (fusiform face area, FFA) a mejiyê de çalak dibe, ku ev dever ji bo nasandina rûyan taybet e. Ev dever ji bo lêhayiya şiklên rûyê  berpirsiyar û hesas e. Ji ber vê yekê, dîtina rûyên mirov li ser kevirên Marsê an li ser nanê tostê mînakên gelemperî yên pareîdolîa ne. FFA, di loba pêşî ya mejiyê de cih digire. 

Di prosopagnozî (nenaskirina rûyan) de em vê baş dibînin. Ango ji ber ku astengî yan pirsgirêka di FFAyê, mirov rûyên kesan nasnake. Bi awayekê ev di otîzmê de jî xwe dide der.

Her wiha, amîgdala (organa di sîstema sîmpatîk de cih digire ku ji bo bersivên hestyarî berpirsiyar e) dikare di vê pêvajoyê de rol bilîze. Ger şiklê ku tê lêhayîkirin mîna tehdîtê be (mînak, rûyek), amigdala dikare bertekek hestyarî ya zû bide.

Pareîdolîa, di nav kesên tendurist de bi gelemperî bêzarar e. Pir kes dibînin ku li qadan şiklên heywanan an li ser ewran rûyên mirov hene. Lê dizanin ev ne rast e, sedemekê bawerkirinê yan tirsê tune. Pirraniya zarokan jî viya wekî xeyal an tişteka majîk, bikêf dibînin. Lê pê naêşên.

Di hin rewşên psîkolojîk de

Stres û westandin: Di kesên stresdar an westandî de pareîdolîa dikare rû bide an zêde bibe. Mejî, ji bo teserûfa enerjiyê, bi lez û bi şîrovekirineke kêm li şiklan dinêre û li wan digere. Ji ber wê jî heger em pir westiyabin an stresa me gelek mezin be, dikarin hin şiklan bibînin, dengan bibîhîsin.

Şîzofrenî û nexweşiyên psîkotîk: Di hin rewşên derûnlaşî (psîkiyatrîk) de pareîdolîa dikare bi hêz be. Mînak, kesên bi şîzofrenî dikarin di nav şiklên bi tesadufî de peyamên watedar an tehdîtan bibînin. Ev bi "apofenî" (avakirina têkiliyên şaş di nav daneyên bi tesadufî de) ve girêdayî ye.

Şîroveya paranoîdan: Kesên xwedî ramanên paranoîd in, dikarin ji xwe re bêhtir xetereyan biafirînin. Mînak şiklê çavê di nav lekeyên dîwar de dibînin, û ev hîsa "ez têm şopandinê" dide wan.

Pareîdolîa û çand, ol, bawerî

Pareîdolîa, bi baweriyên çandî û dînî re têkildar in. Mînak, hin kes îdîa dikin ku li nanê tostê an li ser qalikên darê fîgûrên olî (mînak, rûya şehîdek an rûyê cinan) dibînin. Ev, bi pergala baweriyê ya takekesî ve girêdayî ye û her kes gorî takekesiya xwe tiştan dibînin. Li vir behsa "bandora hêviyê" (expectation effect) tê kirin. Ango, tişta ku dixwaze bibîne, dibîne.

Pareîdolîa û afirandêrî

Pareîdolîa, bi afirandêriyê re jî têkildar e. Hunermend û nivîskar dikarin ji şiklên bi tesadufî dibînin, îlham bigirin û fikrên nû biafirînin. Mînak, Leonardo da Vinci gotiye ku wî di nav lekeyên dîwaran de hin dîmen û fîgûr dîtine. Ji aliyê psîkolojîk ve, ev cureyê lêhayiyê, elastîkiyê, ramana afirîneriyê teşwîq dike.

Faktorên ku pareîdolîayê pêk tînin

Nezelalî: Çiqas ku wêne an deng nezelal be, ew qas pareîdolîa îhtîmal e. Mejî hewl dide ku agahiyên kêm temam bike.

Rewşa hestyarî: Stres, meraq an hêviyên mezin dikarin pareîdolîayê zêde bikin. Mînak, di odeyeke tarî de dîtina golê îhtîmalek e.

Fêrbûna çandî: Şikl û sembolên ku em di zaroktiyê de hîn bûne, di mezinahiyê de pareîdolîayên me jî diyar dikin. Kurd an gelên Asyaya Nêzîk, cinan dibînin lê ewropayî nabînin an kêm dibînin. Taswîra cinên me û ewropayiyan hinekê ji hev cuda ne. Dîsa,  di çanda rojavayî de lêhayiya rûyê zêdetir e, lê di çandên cuda de sembolên din dikarin derkevin pêş.

Lêkolînên derûnî

Xebatên neurolojîk: Xebatên fMRI (gora rezonansa magnetîkî ya fonksiyonel) nîşan didin ku di dema pareîdolîayê de qada fusîform û korteksa prefrontal (ku ji bo biryargirtin û derxistina wateyê berpirsiyar e) çalak e.

Ezmûn: Derûnnas, ji bo ceribandina pareîdolîayê wêneyên dişibin Testa Roşarê (Rorschach),  nîşanî xelkê didin, gelek ji beşdaran di wêneyan de şiklên rûyan an ajalan dibînin. Di warê lêhayiyan de lîteratûreke berfireh heye ku bi lêkolînên derûnî hatine kirin.

Rengên erênî û neerênî yên pareîdolîayê

Erênî: Bi gotineke din, heger em ji şiklan natirsin ev baş e û dikare afirandêriya me teşwîq bike, hişmendiya li hember hawîrdorê zêde bike. Helbet ev ne nexweşî ye jî.

Neerênî: Lê heger pareîdolîa gelek zêde ye, di hin rewşan de dikare me xemsar bike an fikrên paranoîd biafirîne. Mînak, kesek ku bi domdarî rûyên "tehdîtker" dibîne, ev dikare nîşaneyek nexweşiyek psîkolojîk be. Her çend ev bi gelemperî fenomenek bêzirar be jî, di hin rewşan de dikare agahiyan bo rewşên psîkolojîk an nevrolojîk jî bide me. 

Bi kurtî

Ji ber ku hûn demekê dirêj e şiklan dibînin, derfet hebe biçin cem neurologek, baş dibe. Ji ber ku hûn natirsin, ev xemê kêm dike. Lê ya baş kontrol û teşhîsa bijîşkan e. 

Darius Winzer

https://x.com/Darius_Winzer

© Alle Rechte vorbehalten für Derûn Akademie, Interkulturelle Psychologie und Beratungsakademie (i. G.)

Demenza û Alzheimer

Demens, demenz an demenza hin ji bilêvkirinên wê yên Kurdî ne. Bi texmînî li seranser cîhanê 60 milyon nexweşên demenzayê hene. Tê payîn ku heya sala 2050yê hejmar bibe 139 mîlyon. Li Kurdistanê asta demenzayê ji kêmzêdeka Asyaya Nêzîk zêdetir e. Hejmara rastîn kes nizane. Lewra statîstîkên Kurdan di destên xelkê de ne. Û bawerî bi yên xelkê jî nabe.

Demenza û Alzheimer ne yek in

Demenza û Alzheimer gelek tên tevlîhevkirin. Demenza wekî sîmptomek, di gelek nexweşiyên mejiyê de rûdide.

Bîr tarî dibe, bibîranîn dijwar dibe. Mirov ji nişka ve kilît dibe, nizane li kû ye, bi kû de diçe. Berdewama axavtinê dijwar dibe, peyv nayên bîra mirov.

Helbet, ev hê destpêk e. Rewşa derûnî û tevgerê de tiştên xerîb dibin, wekî ku kesayetî hatibe guhertin, mirov ji xwe dixeyîre. Gav bi gav girantir dibe, tê radeya ku mirov êdî nikare li xwe xwedî derkeve.

Ji ber ku dişibe Alzheimerê gelek tê tevlîhevkirin.

Civaka Kurd û demenza

Navendên me yên pêşengiyê bo nexweşên demenza û Alzheimerê bikin, lêkolîn û statîstîkan bikin, mixabin nînin. Kurd heya giran nexweş nekevin, naçin ba bijîşkan. Çêtir e em vê helwestê biguherînin, gorî derfetan biçin doktoran.

Dema mirov bikeve depresyona major jî tiştan jibîr dike, konsantrasyon dişikê. Herwiha kêmiya hin vîtamînan û wekî li jor behs kiriye, ji ber gelek sedeman bîra me tarî dibe. Zanîn, riya rast û kurt e.

Gorî çavdêriyên min Alzheimer gelek kêm, lê demenza gelek zêde ye li ba Kurdan. Şertên bêdewletbûnê, xizanî, tirs ûêd barê Kurdan ji her aliyê ve ji gelên din girantir dike. Pêwîst e Kurd jî ji gelên din bêhtir bo tenduristiya xwe têbikoşin.

Cureyên demenzayê

* Demenzaya sedema wê Alzheimer e.

* Demenzaya frontotemporal. Sedema wê xerabûna şaneyên di lobên mejiyê yên fontal/temporal e. Ji ber mirin an deformebûna şaneyan, di loba frontal de kêşeyên fonksiyonal derdikevin.

* Demenzaya vaskûlar. Di herikîna xwîna mejiyê de pirsgirêk heye.

* Demenzaya cîsmên-Lewy. Cîsmên Lewy di mejî de hene. Asta cîsmên Lewy di mejî de zêde bûye.

* Demenzaya girêdayî nexweşiya Parkînsonê.

* ALS, Amyotrofîk Lateral Skleroz. Nexweşiya neuronên motorîk e. Nexweşiya masûlkeyen kontrolbar e ku ji ber xerabûna şaneyên neuron pirsgirêk derketine.

* Demenzaya LATE. Di mejî de proteîna TDP-43 kom bûye, ango asta vê proteînê zêde bûye.


Nişaneyên Alzheimerê yên pêşwext

* Tarîbûna bîrê.

* Jibîrkirina gotinên an peyvên dawî.

* Jibîrkirin an windakirina tiştan, eşyayan.

* Dubarekirina gotinan.

* Jibîrkirina navan.

* Xem û xofeke nediyar.

* Hindik be jî guherbariya hestan.

* Destpêka kêşeyên oryantasyon û konsantrasyonê.

Kî bêhtir di rîskê de ye?

Mejiyê însên organeke biyokîmyayî ye. Gelek faktor hene ku dikarin zirarê bidin homoestazîsa, ahenga, dengeya mejiyê. Jiyana nûjen, barê ahenga mejî jî dijwar dike ya laşê jî. Em dibînin hin ciwan jî bi demenzayê ketine. Dema li bingehê dikolin, faktorên ziyanê didin biyokîmyaya mejî dibînin. An nexweşiyek giran derbaskirine, yan zêde tîrêjên radyoaktîv wergirtine, yan êrîşek fizîkî ya mejî jiyane hwd. Tenê 5% ji temenê 65 berjêrtir, demenza dibin.

Bi gelemperî

* Kesên temenê wan ji 80yî berjor in.

* Kesên di malbat an xizmên wan de nexweşên Alzheimer û demenza hene.

Gelo mirov dikare pêşî li demenzayê bigire yan dereng bixe?

Herçendî gelek angaşt hene jî ez nikarim bi hêsanî ji we re pêşniyar bikim. Erê, hin riwek (nebat) hene ku di bijîşkiya gelêrî ya Kurdî de herwiha tên zanîn û bikaranîn. Lê ez nikarim berpirsiyariyê wergirim û ev ne etîk e jî. Divê em bêî destûra bijîşkên xwe ti tiştekê neceribînin.

Heger em van tiştan bikin, 30% serkeftin heye. Û bi lêkolînan jî ev hatine teyîdkirin.

* Divê em cixare û madeyên hişbir berdin.

* Girîngiyê bidin depresyona xwe, biçin cem derûnnasan.

* Nexweşiyên guhê sax bikin. Me dît guhên me baş nabihîsin, divê biçin cem bijîşkan.

* Heya ji me hatiye xwe bidin mijûliyek, tiştên nû fêrbibin, mejiyê xwe bikarbînin.

* Werzîşê bikin. Hefteyê herî kêm 4 katjimêrî sportê bikin, xwêdan bidin.

* Xwe tenê nehêlin, xwe ji jiyana civakî venekişînin. Evîndarî jî baş e.

* Qelewbûn ne baş e.

* Nexweşiyên lêdana xwînê (kêm an zêde) terapî bikin. Hîpertansiyon ziyandar e.

* Bikaranîna şekirê kêm bikin. Şekirê xwe kontrol bikin.

* Gorî derfetan, nexweş û xizmên wan ên nêzîk şêwirmendiya yan alîkariya derûnî bigirin baş e.

Alzheimer û genetîk

Tê zanîn ku qismekê Alzheimerê ji genetîkê ye. Di jînenîgariya malbatê de Alzheimer hebe xetere heye mirov bibe Alzheimer. Lê ev ne çarenûs e, qeder e. Erê rîsk heye lê divê mirov reşbîn nebe, rasyonal tevbigere.

Derman û terapî

Piştî gelek lêkolînên klînîkî, dermanên Alzheimerê dereng dixînin, hatin hilberîn. Hin ji wan pêşî li zêdebûna proteîna amîloîd digirin, hin hewldidin pêşî li ziyanên kognîtîv bigirin.

Divê em bizanibin her derman li her kesî nayê. Bijîşk ne tenê kêşeyên organîk an kognîtîv bingeh digirin, hewldidin herduyan bi hev re dereng bixînin. Ev carnan ne li gorî dilê nexweşan e. Lê divê nexweş bisebir be, ji gotina bijîşkên xwe dernekeve.


“Mirov çawa bi nexweşê Alzheimerê re têkilî dayîne?

1. Sebir û têgihiştinê nîşan bide: Nexweş dibe ku heman pirsan dubare bike an jî di karên hêsan de zehmetiyê bikişîne. Bi sebir wextê bide wan û rewşa wan fêhm bike.

2. Bi hêsanî têkilî dayîne: Hevokên kurt û zelal bikar bîne, têkiliya çavan çêbike û ji gotinên tevlihev dûr bikeve.

3. Rûtînan biparêze: Di jiyana rojane de rêkûpêkî peyda bike, ev yek dê nexweş xwe ewletir hîs bike.

4. Piştgiriya hestyarî bide: Evîn, ewlehî û çalakiyên rihetker pêşkêş bike; xemgîniya wan kêm bike.

5. Empatî nîşan bide: Li hemberî reftarên hêrsî an neçaverêkirî aram bimîne, û ji bîr neke ku ev ji nexweşiyê tê.

6. Bîrê piştgirî bike: Nîşe, nîşaneyên dîtbarî an cihên diyarkirî yên tiştan bikar bîne da ku jiyana wan a rojane hêsantir bike.

7. Têkiliya fizîkî çêbike: Destgirtin, hembêzkirin wekî têkiliyên biçûk dikarin ewlehî û aramiyê bidin wan.

Ev rêbaz dê bi nexweşên Alzheimerê re têkiliyeke tendurist ava bikin û qalîteya jiyana wan bilind bikin.

Ger pirseke we ya taybetî hebe, hûn divê ji bijîşkên xwe bipirsin. Ez li vir tenê agahiyan didim. Heya ji min hatiye bo bête fêhmkirin, xwe ji zimanê akademîk dûr digirim. Heger dîsa jî bi we giran tê ji kerema xwe ji min re binivîsînin.

Darius Winzer

https://x.com/Darius_Winzer

© Alle Rechte vorbehalten für Derûn Akademie, Interkulturelle Psychologie und Beratungsakademie (i. G.)

 Nameyek Tûşrata yê Mîtanî 

Mîtanî bi xwe Horî (Hûrrî) ne. Herdu yek milet in. Yek ji bav û kalên Kurdan in. Axa wan ji jor Adana û Mersînê heya jêr Libnanê, ji Derya Naverast heya sînorê Îran a niha bû. Paytextê wan Waşûkanî (Serêkanî) bû. Bi hilberîna zeytûn, şerab û hinarê, bi masîgerî û hespên xwe dihatin nasîn. Carnan Tirk dibêjin "Kurd tije bûne li Adana û Mersînê", lê nizanin ev deran her axa Kurdan bûye. Efrîn îro jî bi zeytûnan tê naskirin.

Mîtaniyan di nava salên  1550–1260 BZ hikum kirine. 

Keyserên Mîtaniyan

Kîrta, Kirda (kîjan salî bûye nayê zanîn)

Şûttarnayê Iem (kîjan salî bûye nayê zanîn)

Barîtarna, Bar Tarna 1500–1470 BZ.

Porsatatar, Parsotatar 1470–1450 BZ.

Saûştatar 1450–1410 BZ.

Artatamayê Iem 1410–1400 BZ. 

Şûttarnayê IIem 1400–1375 BZ.

Artaşşûmara 1375–1370 BZ.

Tûşratta 1370–1350 BZ.

Artatamayê IIem 1350–1340 BZ.

Şûttarnayê IIIem 1350–1340 BZ.

Şattîwazza 1340–1320 BZ.

Şattûara I. 1320–1300 BZ.

Waaşatta 1300–1280 BZ.

Şattûarayê IIem 1280.–1267 BZ.

Tûşrata 

Tûşrata wekî wekî laqab peyva "mirovekî" bikar aniye. Ango ne wekî hinekan ji xwe re "şêr, piling, xweda" gotiye. Bi Lûnî (Lûnîxepa) re zewiciye. Bavê Tadûxepa û Şattîwazza ye. Ji bo parastin û pêşxistina împeratoriya xwe, keçikên xwe didane keyserên cîran. Gilûxepa, Kejîxepa, Tadûxepa û gelek keçikên Mîtaniyan wekî bûk çûne qesrên Misiriyan.

Tadûxepa

Bi Kurdiya îro Da+dû+Xepa ango "kesa daye dûv xwedawend Xepa". Horî, Mîtanî, Hatî (Hîtît) yek millet bûn. Ziman, xweda û mîtolojiya wan yek bû. Xweda XEPA(T) diya hemî mirovan dihate qebûl kirin. Keybanûyan xwe wekî xizmetkara Xepa binavdikirin. Pûdûxepa, em dizanin keybanûya navdar a Hatiyan bû. Xweda Xepa an Xepat piştre wekî Hewa derbasî olên Samiyan jî dibe. Ango jina Adem Peyxember dayika însanan, Hewa.

Taduxepa di 12 an 15 saliya xwe de wekî bûk diçe qesra Misirê, wê bi Amonhep IIIem re dizwecinîn. Dibe hewiya xaltiya xwe Gîlûxepa. Piştî demekê Amenhop IIIem dimire, îcar bi kurê wî Amenhop IVem (Eknaton) re dizewice.

Rindiya keçikên Horiyan dibe belaya serê wan. Bo kecikên Horiyan (herwiha Mîtaniyan) mîrên cîran gelek seferan radikin ser wan. Peyva Horî (ango Hurrî) derbasê olên Samiyan jî bûye. Di cinetê de 72 horiyan (hûrî) didin mêran. Tadûxepa li Misirê laqaba Nefertîtî (wate rindî hat) digire.

Name Nr.: EA 19: Hezkirin û Zêr

Sêyemîn nameya ji sêzdeh nameyên di navbera Tuşratta û Fîrawûnê Misrê (di nameyan de wekî Misrî tê navkirin) de. (Tenê rûyê pêşîn, Paragrafên I-VII):

(Para I, 1-8) – Ji Nimmureya re, mîrê Mezin, mîrê Misrê (Misrî), [birayê] min, zava yê min, yê ku ji min hez dike û yê ku ez jê hez dikim bêje: Peyama Tuşratta, Padîşahê Mezin, [bavê te yê zewacê], yê ku ji te hez dike, padîşahê Mitannî, birayê te. Ji bo min her tişt baş e. Bila ji bo te jî her tişt baş be. Ji bo malbata te, ji bo xwişka min, ji bo jinên te yên din, ji bo kurên te, ji bo erebeyên te yên şer, ji bo hespên te, ji bo şervanên te, ji bo welatê te û ji bo her tiştê ku aîdî te ye, bila her tişt "pir, pir baş" ("dan-is, dan-is") bibe.

(Para II, 9-16) – Ji dema bav û kalên te ve, wan her tim ji bav û kalên min re hezkirin nîşan dane. Te bixwe jî ev bêtir kir û ji bavê min re hezkirinek pir mezin nîşan da. Niha, li gorî dostaniya me ya domdar û hevbeş, te hezkirina ku ji bavê min re hatibû nîşandan deh qat (bi Akkadî: a-na 10 şu—"ji bo deh qatan") zêdetir kir. Bila xwedê wê bidin, û bila Teşşûp, xwedayê min, û Aman xwedayê min, evîna me ya hevbeş, wekî ku niha ye, her û her (ji me re) bişînin.

(Para III, 17-24) – Gava (te) birayê min şandiyê xwe Mane şand û got, ("um-ma") "Keça xwe bişîne vir ku bibe jina min û xwediya Misrê," min birayê xwe neêşand û tavilê min got, ("um-ma") "Bê guman!" Yê ku birayê min xwest min ji Mane re nîşan da, û wî ew dît. Gava wî ew (keça min) dît, wî pir pesnê wê da. (Mane got) Ez ê wê bi ewlehî bibim welatê mîrê xwe. Bila Şaûşka û Aman wê bikin wêneyê xwesteka birayê min.

(Para IV, 25-29) – Şandiyê min Keliya, gotinên birayê min ji min re anî[n], û gava min ew bihîstin, ew (gotin) pir xweş bûn, û ez pir, pir şa bûm, min got, ("um-ma") "‘Bê guman’ di navbera me de ev heye: em ji hev hez dikin." Niha, bi van gotinan bila em her û her ji hev hez bikin.

(Para V, 30-33) – Gava min ji birayê xwe re nivîsî, min got, ("um-ma") "Bila em ji hev pir, pir hez bikin, û di navbera me de bila dostanî hebe." Min her wiha ji birayê xwe re got, ("um-ma") "Bila birayê min ji min re deh qat ji ya ku ji bavê min re kirî baştir bike."

(Para VI, 34-38) – Min ji birayê xwe gelek zêr (KU3-SIG17.MEŠ) xwest û got: ("um-ma") "Bila birayê min ji ya ku ji bavê min re daye zêdetir bide min û ji min re bişîne. Te ji bavê min re gelek zêr şand. Te ji wî re qedehên zêr ên mezin û misînên zêr şandin. Te ji wî re kerpîçên zêr şandin, mîna ku ew ‘tenê wekî hevberê’ sifirê bin."

(Para VII, 39-42) – Gava min Keliya şand ba birayê xwe, min gelek zêr xwest û got, ("um-ma") "Bila birayê min ji min re [deh qat] ji ya ku ji bavê min re kirî baştir bike, û bila gelek zêrê ku nehatiye xebitandin bişîne." 

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.

Kürtçe ve Hititçe Arasında Benzer Kelimelere 100 Örnek

Hatî ya da Hitit dili, zimanê Hatiyan, neşîlkî, Hititlerin dili (kendi kendini tanıtma biçimi 𒉈𒅆𒇷 nešili, nešumnili), Kürdistan’da yaygın olan ve çivi yazısıyla yazılan, soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir. En eski yazılı kayıtlar M.Ö. 18. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Dolayısıyla bunlar Hint-Avrupa dilinin en eski kanıtlarıdır.

Horî (Hurrî), Lûvî ve Sümer dillerinde de sözlük çalışmalarına başladım. Belirtmeliyim ki ben amatör bir araştırmacıyım. 32 yıl psikologluk beni engelli yaptı, malulen emeklilikte zamanım çok olduğu için kendimi antik Kürt tarihine, mitolojisine ve dillerine verdim. İlk fırsatta üniversiteye kaydolup antik linguistik okuyacağım. Bir süre Kürdistan florasına merak sarmıştım.

Amacım uzmanlara malzeme toplamak, Kürt gençlerine yararlanacakları kaynaklar bırakmaktır. Bana "Sen psikologsun, ne işin var antik dillerle?!" şeklinde eleştiriler geliyor. Sosyal medyada hakaret eden bile oluyor. Bu çok saçma. Benim bir iddiam, mevki-makam derdim yok. Amatör ruhlu biri olarak hobilerimi yapıyorum ve bu herkesin hakkıdır. Sözlüklerim bittiğinde bunu ilgili uzmanlara yollayacağım, yararlanmaları için. Kendi adıma basmayacağım.

Hatî dilinde biriktirdiğim, Kürtçeyle benzer kelime şimdilik 1500 kadar. Çalışmalarımın henüz başındayım.

Farkedeceğiniz gibi, Hatî dili Hurri ve Lûviceyle hemen hemen aynıdır. Şimdiki Kürtçenin kolları gibi. Bu yüzden şaşırmayınız.

1- Kürtçe: "ê me" (bizim) - Hititçe: "u-ma" (bizim)

2- Kürtçe: "te" (seni, sana) - Hititçe: "" (ta)

3- Kürtçe: "ev, eva" (bu) - Hititçe: "apa" (bu)

4- Kürtçe: "av" (su) - Hititçe: "watar" (su)
Hint-Avrupa kökenli "su" kelimesi (*wodr̥) ortak bir kökten geliyor.

5- Kürtçe: "mal" (ev) - Hititçe: "malli" (yapı)

6- Kürtçe: "Hestî" (kemik) - Hititçe: "haasti" (kemik)

7- Kürtçe: "bav, bab" (baba) - Hititçe: "tati" (baba)
Akrabalık terimlerinde farklılık var, ancak Hint-Avrupa kökeni araştırılabilir.

8- Kürtçe: "dayik" (anne) - Hititçe: "anna" (anne)

Anne kelimesinde anlam benzerliği, fonetik farklılık mevcut. ANNA, ANNÊ hem Luvice’de, hem de Hurrice’de anne için kullanılır. Tanrıça ANNAHITA’dan gelir. Kısaca ANNÊ, ANÊ, ANNAYÊ derlerdi. Anne isimlerinde çokça sıfat da vardır. Mesela bugünkü Kürtçede anneler mama, anê, dayê, etê, yadê vs. şeklinde çağrılır. Her bir kelimenin bir fonksiyonu ve hafızası vardır. Hatîlerde de mu-a-ami, ûtî, hannaya, anna kullanılmış.

9- Kürtçe: "pîr" (yaşlı, önder) - Hititçe: "pir" (yaşlı, önder)  

10- Kürtçe: "du" (iki) - Hititçe: "du" (iki)  

11- Kürtçe: "dûv, dû" (ardıl, arkasında) - Hititçe: "du" (ardıl, arkasında)  

Kraliçeler tanrıça XEPAT´ın ardılları ünvanı alırlardı. Mesela PÛDÛXEPA. Yani bugünkü Kürtçeyle PÊ+DÛ+XEPAT, Xepat´ın ardından giden.

12- Kürtçe: "nan" (ekmek) - Hititçe: "ninda" (ekmek)  

13- Kürtçe: "şilî" (yağmur, ıslaklık) - Hititçe: "şili" (yağmur, ıslaklık)  

14- Kürtçe: "tav" (güneş ısısı) - Hititçe: "tiuaw" (güneş ısısı)  

15- Kürtçe: "sal" (yıl) - Hititçe: "sale" (yıl)  

16- Kürtçe: "zarok" (çocuk) - Hititçe: "zari" (çocuk)  

17- Kürtçe: "kinc, cil, pot" (elbise) - Hititçe: "waşpeş" (elbise)  

Önü örtmek için. BERPÊŞ.

18- Kürtçe: "rû" (yüz) - Hititçe: "aru" (yüzey)  

19- Kürtçe: "spî" (beyaz) - Hititçe: "suppi" (beyaz)  

20- Kürtçe: "kuştin" (öldürmek) - Hititçe: "kuen" (öldürmek)  

21- Kürtçe: "hesp, astor" (at) - Hititçe: "asp, aspa" (at)  

21-40: Ekler ve Dilbilgisi Benzerlikleri

Her iki dil de Hint-Avrupa kökenli olduğundan, eklerde ve yapıda benzerlikler doğaldır:

21. Kürtçe: "-ê" (eril iyelik) - Hititçe: "-a" (durum eki)

  - İsim tamlamalarında benzer ek kullanımı.

22. Kürtçe: "-a" (dişil iyelik) - Hititçe: "-a" (belirtme eki)

         - Cinsiyet ve durum eklerinde yakınlık.

23. Kürtçe: "-im" (benim) - Hititçe: "-mi" (sahiplik)

      - Sahiplik eklerinde güçlü bir benzerlik.

24. Kürtçe: "-ê" (belirtme) - Hititçe: "-i" (yön eki)

      - Yön ve belirtme eklerinde olası bir ilişki.

25. Kürtçe: "bi-" (emir kipi) - Hititçe: "pi-" (eylem öneki)

      - Fiil yapılarında benzer önek kullanımı.

26. Kürtçe: "-in" (çoğul eki) - Hititçe: "-anza" (çoğul)

    - Çoğul yapıda bir benzerlik.

27. Kürtçe: "min" (bana) - Hititçe: "mu" (benim için)

    - Dolaylı tümleç eklerinde yakınlık.

28. Kürtçe: "te" (sana) - Hititçe: "tu" (senin için)

    - İkinci şahıs eklerinde benzerlik.

29. Kürtçe: "wî" (ona) - Hititçe: "wi" (onun)

    - Üçüncü şahıs zamirlerinde fonetik yakınlık.

30. Kürtçe: "me" (bize) - Hititçe: "ma" (bizim)

    - Çoğul zamirlerde olası bir bağlantı.

31. Kürtçe: "-kirin" (yapmak) - Hititçe: "kar-" (etmek)

    - Fiil türetmede benzer ekler.

32. Kürtçe: "hatin" (gelmek) - Hititçe: "huwai-" (ulaşmak)

    - Hareket fiillerinde olası bir ilişki.

33. Kürtçe: "çûn" (gitmek) - Hititçe: "iya-" (hareket)

    - Fonetik farklılık var, ancak anlam yakın.

34. Kürtçe: "dîtin" (görmek) - Hititçe: "sakuwai-" (bakmak)

    - Görme fiillerinde anlam benzerliği.

35. Kürtçe: "xwestin, wazen" (istemek) - Hititçe: "wasta-" (arzu)

    - İstek fiillerinde bir benzerlik.

36. Kürtçe: "-bûn, -est" (olmak) - Hititçe: "es-" (olmak)

    - Varlık fiillerinde Hint-Avrupa kökeni (*h₁es-).

37. Kürtçe: "ne" (değil) - Hititçe: "nat" (olumsuzluk)

    - Olumsuzluk eklerinde benzerlik.

38. Kürtçe: "li" (yer eki) - Hititçe: "li" (konum)

    - Yer bildiren eklerde güçlü bir benzerlik.

39. Kürtçe: "ji, zî" (kaynak eki) - Hititçe: "zi" (bir yerden ayrılma)

    - Kaynak ve ayrılma eklerinde yakınlık.

40. Kürtçe: "-e" (genel ek) - Hititçe: "-i" (durum eki)

    - Çok amaçlı ek kullanımında benzerlik.

Coğrafi ve Kültürel Kelimeler

⦁ Kürtçe: "banî" (tepelerin üstü, damın üstü) - Hititçe: "ebani" (yüksek tepeler)  

Çiya û banî. "Min li ser banan, banê mezin" kılamındaki BANÎ. Dağın başlangıcında sıralanan tepelerin arasındaki vadidir aslında. Almancada BAHN olarak kullanılır. Demiryolu kelimesine de Almanlar BAHN demişler, çünkü tepeler arasındaki geçitlerden geçer yollar.

⦁ Kürtçe: "hinek" (biraz) - Hititçe: "hink" (az)  

⦁ Kürtçe: "kal" (ihtiyar) - Hititçe: "karuli" (ihtiyar)  

⦁ Kürtçe: "zîv, zew" (gümüş) - Hititçe: "hazwa" (parlak)  

⦁ Kürtçe: "paşi" (arka) - Hititçe: "pazi" (arka)  

⦁ Kürtçe: "dar" (ağaç) - Hititçe: "taru" (ağaç)  

⦁ Kürtçe: "ga" (öküz) - Hititçe: "gua, gud" (öküz)  

⦁ Kürtçe: "baran" (yağmur) - Hititçe: "wara" (yagan şeyler, su düşmesi)  

⦁ Kürtçe: "rûspî" (ak sakallı, bilge) - Hititçe: "rusuppi" (ak sakallı, bilge)  

⦁ Kürtçe: "zik" (karin) - Hititçe: "zık" (karın)  

⦁ Kürtçe: "ceh, ce" (arpa) - Hititçe: "şe" (arpa)  

⦁ Kürtçe: "pişt" (sırt, arka) - Hititçe: "paaşta" (sırt, arka)  

⦁ Kürtçe: "stêr" (yıldız) - Hititçe: "hasterza" (yıldız)  

Gökyüzü cisimlerinde Hint-Avrupa kökeni (*h₂stḗr).

⦁ Kürtçe: "şewat" (yangın) - Hititçe: "şıwat" (yangın)  

"Sara to kurra, şiwatan ai", bugünkü Kürtçeyle "SERÎ HETA KÛRANIYÊ ŞEWATE YE"

⦁ Kürtçe: "bajar" (şehir) - Hititçe: "pattar" (yerleşim)  

⦁ Kürtçe: "gund" (köy) - Hititçe: "kuntara" (mağara topluluğu, dağ yamacı, delikler topluluğu)  

Küçük yerleşimlerde bir bağlantı. KUN delik, mağara ağzı anlamında. 

⦁ Kürtçe: "rê" (yol) - Hititçe: "riya" (geçit)  

Yol ve geçit arasında fonetik ve anlamsal benzerlik.

⦁ Kürtçe: "pirtûk" (kitap) - Hititçe: "parti" (yazı)  

Yazılı materyalde bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "kaxez" (kağıt) - Hititçe: "kazis" (yazılan yüzey)  

Yazı yüzeyinde olası bir bağlantı.

⦁ Kürtçe: "nivîs" (yazı) - Hititçe: "niwi" (işaret)  

Yazı ve işaret arasında benzerlik.

61-80: Günlük Yaşam ve Eylemler

⦁ Kürtçe: "kar" (iş) - Hititçe: "karu" (çaba)  

İş ve çaba arasında anlam yakınlığı.

⦁ Kürtçe: "xebat" (çalışma) - Hititçe: "hapata" (emek)  

Çalışma fiillerinde spekülatif bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "avêtin" (atmak) - Hititçe: "awita" (fırlatmak)  

Hareket fiillerinde olası bir benzerlik.

⦁ Kürtçe: "dan" (vermek) - Hititçe: "da-" (vermek)  

Verme eylemlerinde Hint-Avrupa kökeni (*dō-).

⦁ Kürtçe: "standin" (almak) - Hititçe: "sita" (elde etmek)  

Alma fiillerinde bağlantı.

⦁ Kürtçe: "kirin" (yapmak) - Hititçe: "kari-" (inşa etmek)  

Yapma eylemlerinde benzerlik.

⦁ Kürtçe: "şandin" (göndermek) - Hititçe: "santa-" (iletmek)  

Gönderme fiillerinde yakınlık.

⦁ Kürtçe: "meş" (yürüyüş) - Hititçe: "maş" (yürüyüş)  

Hareketle ilgili fiillerde bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "lûlik" (su borusu) - Hititçe: "luli" (su borusu)  

Eşyalarda benzerlik.

⦁ Kürtçe: "rûniştin" (oturmak) - Hititçe: "rusita-" (dinlenmek)  

Oturma ve dinlenme arasında bağlantı.

⦁ Kürtçe: "rabûn" (kalkmak) - Hititçe: "rapu-" (ayakta durmak)  

Hareket fiillerinde bir benzerlik. REP bugünkü Kürtçede de dik duruş, sertleşme anlamında da kullanılır.

⦁ Kürtçe: "ketin" (düşmek) - Hititçe: "kita-" (inmek)  

Düşme ve inme arasında anlam yakınlığı.

⦁ Kürtçe: "hilatin" (kaldırmak) - Hititçe: "hilata-" (yükseltmek)  

Kaldırma fiillerinde olası bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "şûştin" (yıkamak) - Hititçe: "susta-" (temizlemek)  

Temizlik fiillerinde fonetik benzerlik.

⦁ Kürtçe: "pêxistin" (yakmak) - Hititçe: "pahita-" (ateşlemek)  

Ateşle ilgili fiillerde spekülatif bir bağlantı.

⦁ Kürtçe: "mirin" (ölmek) - Hititçe: "mar-" (son bulmak)  

Ölümle ilgili kelimelerde benzerlik.

⦁ Kürtçe: "jîn" (yaşamak) - Hititçe: "zina-" (var olmak)  

Yaşam fiillerinde Hint-Avrupa kökeni (*gʷih₃w-).

⦁ Kürtçe: "zivistan, zimistan" (kış) - Hititçe: "gimmi" (soğuk)  

Mevsim ve soğukla anlam benzerliği.

⦁ Kürtçe: "havîn" (yaz) - Hititçe: "hamis" (sıcak)  

Yaz ve sıcaklık arasında bir ilişki.

⦁ Kürtçe: "payîz" (sonbahar) - Hititçe: "payu" (yaprak düşüşü)  

Sonbahar ve yaprak düşüşü arasında olası bir bağlantı.

81-100: Başka Örnekler

⦁ 81. Kürtçe: "û" (ve) - Hititçe: "nû" (ve)

⦁ 82. Kürtçe: "pîr" (öncü, yaşlı) - Hititçe: "pir" (öncü, yaşlı)

⦁ 83. Kürtçe: "kêr" (bıçak) - Hititçe: "kuer" (bıçak)

⦁ 84. Kürtçe: "pirr" (çokluk, bolluk) - Hititçe: "purilî" (çokluk, bolluk)

⦁ 85. Kürtçe: "kes" (kişi) - Hititçe: "kasa" (birey)

⦁ 86. Kürtçe: "zarok" (çocuk) - Hititçe: "zaru" (küçük)

⦁ 87. Kürtçe: "kal" (yaşlı) - Hititçe: "kala" (bilge)

⦁ 88. Kürtçe: "xort" (genç) - Hititçe: "hurta" (taze)

⦁ 89. Kürtçe: "jin" (kadın) - Hititçe: "zinna" (dişil)

⦁ 90. Kürtçe: "mêr" (erkek) - Hititçe: "mara" (eril)

⦁ 91. Kürtçe: "hezkirin" (sevmek) - Hititçe: "hazka-" (bağlanmak)

⦁ 92. Kürtçe: "şûr" (kılıç) - Hititçe: "khur" (kılıç)

⦁ 93. Kürtçe: "tirs" (korku) - Hititçe: "tarsa" (tedirginlik)

⦁ 94. Kürtçe: "şad" (mutlu) - Hititçe: "sada" (huzur)

⦁ 95. Kürtçe: "here" (git) - Hititçe: "hari" (git)

⦁ 96. Kürtçe: "ziman" (dil) - Hititçe: "ziman" (konuşma)

⦁ 97. Kürtçe: "deng" (ses) - Hititçe: "danka" (yankı)

⦁ 98. Kürtçe: "guh, guş" (kulak) - Hititçe: "gestug, kuha" (duymak)

⦁ 99. Kürtçe: "pê" (ayak) - Hititçe: "pae" (ayak)

⦁ 100. Kürtçe: "nas" (tanıdık) - Hititçe: "nas" (tanıdık) 

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Tüm hakları mahfuzdur. Yazardan izin alınız.