Upeluri, Dünyayı Sırtında Taşıyan Dev

Upelûrî, Ûbelurrî, Hurri mitolojisinde, yeryüzünü ve gökyüzünü taşıyan dünya devidir. Dünyayı sırtında taşıyor. Yunanlara daha sonra Upeluri, Atlas olarak geçecektir. Zagros Aryanlarında eskiden bu yükü öküz yüklenirdi. İnsan hafzalası öküzün daha güçlü olduğunu kavramıştır çünkü. Kürt mitolojisinde dünyanın bir öküzün boynuzları üstünde olduğuna, o öküz sallandığında, depremlerin olduğuna inanılır. İnsan tabiat karşısında güçlendikce, dünyayı sırtında taşıma işini de üstlenmiş anlaşılan.

Ullikummi şarkısını Kürtçeye çevirip, Bloggumda yayınlamıştım. Ullikummi şarkısında  da Upelurun adı geçer ve orada tanrı Ea tarafından ziyaret edildiği anlatılır . Şarkıda ona tanrıları tehdit eden Ullikummi adlı taş canavardan bahsedilir. Upelur, Ea'ya "dünya onun üzerine kurulduğunda hiçbir şey hissetmediğini ve yer ile göğün bakır bir orakla kesildiğinde hiçbir şey hissetmediğini ama şimdi sağ omzunun biraz ağrıdığını" söyler.

Ea, Ubelluri'nin omzuna baktığında taş canavarın yani Ullikumminin orada durduğunu görür. Ea daha sonra Tanrılardan bakır orak ister ve bunun üzerine Ullikummi, Upelur´un omzundan kesilerek zararsız hale getirilir.

“Ubelluri” kelimesi, Hurri mitolojisinde önemli bir figür olan dev Ubelluri’yi ifade eder. Bu figür, dünya ve gökyüzünü omuzlarında taşıyan dev olarak tasvir edilir ve Hurri mitolojisinin yaratılış anlatılarında yer alır. 

Ubelluri Kelimesinin Etimolojisi

Hurri Mitolojisindeki Bağlam: Ubelluri, Hurri mitolojisinde, dünyayı ve gökyüzünü bakır bir orakla ayrılmış halde omuzlarında taşıyan dev olarak bilinir. Yazılıkaya’daki Hitit kaya kabartmalarında bu figürün izleri görülür.

Etimolojik Köken: “Ubelluri” kelimesinin kökeni tam olarak çözülememiştir, çünkü Hurri dili sınırlı sayıda metinle belgelenmiştir ve fonetik yapısı karmaşıktır. Ancak, kelimeyi bileşenlerine ayırarak analiz edebiliriz:

“Op-”, "up", "ub- : Hurri dilinde “ub-” veya “up” ile başlayan kelimeler genellikle bir temel, yer veya destek anlamı taşır. Hurri dilinde “up" "başlangıç yeri ” veya “temel” ile ilişkilendirilebilir. 

Almancadaki başlangıç hareketini ifade eden "ab" ile aynıdır. Abfahrt yani kalkış, yani başlanılan yer. 

“-lluri”: Bu ek, Hurri dilinde isim veya sıfat türetmek için kullanılan bir son. Hurri dilinde “-uri” veya benzeri ekler, mitolojik varlıkların adlarında sıkça görülür (örneğin, tanrı adlarında). “Luri” kısmı, Hurri dilinde bir sıfat veya coğrafi/tanrısal bir nitelendiricidir.

Olası Köken: “Ubelluri” ismi, Hurri dilinde “dünyanın temeli” veya “taşıyıcı yeri” gibi bir anlama işaret edebilir. Kelimenin fonetik yapısı, Mezopotamya veya diğer Yakın Doğu dillerinden alıntı olma ihtimalini de düşündürür, çünkü Hurri dini Mezopotamya etkileri taşır.

İlgili Kelimelerin Hurri, Hati/Hitit ve Luvi Dillerindeki Anlamları

Hati: Hititçe’de (Hint-Avrupa dili) “ub” kökü doğrudan belgelenmemiştir. Ancak, Hititçe’de “up-” veya “ub-” ile başlayan kelimeler, genellikle “yükselmek” veya “destek” anlamıyla ilişkilendirilebilir (örneğin, “upzi”, “yükselir”).

Luvi: Luvi dilinde (Hititçe ile akraba bir Hint-Avrupa dili) “ub-” kökü bulunmaz, ancak “lu-” kökü “ışık” veya “parıltı” anlamına gelir. Bu, “Ub” ile fonetik bir benzerlik göstermez, fakat kültürel bağlamda incelenebilir. Ancak, Luvice’de “u-” ile başlayan kelimeler, sıfat veya coğrafi isimlerde kullanılabilir (örneğin, “uwant-”, “güçlü”).

"Bel"

Hurri: “Bel-” kökü, Mezopotamya dillerinde (örneğin, Akadca’da “belu”, “efendi”) “lider” veya “güçlü” anlamı taşır. Hurri dini Mezopotamya’dan etkilendiği için “belluri” bu kökten türemiş olabilir.

Hitit: Hititçe’de “bel-” kökü, “yüksek” veya “önemli” anlamında kullanılabilir (örneğin, “belu-”, “yüce”).

Benzer Kelimeler ve Kültürel Bağlam

Mezopotamya Etkisi: Hurri dini, Mezopotamya’dan yoğun şekilde etkilenmiştir. Akadca’da “ub-” veya “bel-” gibi kökler, “temel” veya “efendi” anlamı taşır. Ubelluri’nin mitolojik rolü (dünyayı taşıyan dev), Mezopotamya’daki Enuma Elish’teki Tiamat veya diğer kozmogonik figürlerle paralellik gösterebilir.

Hitit ve Luvi Bağlantıları: Hitit ve Luvi dilleri, Hint-Avrupa dilleri olup Hurri dilinden farklıdır. Ancak, Kizzuwatna bölgesinde (MÖ 1400’ler) Hurri ve Luvi kültürleri iç içe geçmiş, büyü ve ritüel metinlerinde Hurrice ve Luvice kelimeler birlikte kullanılmıştır. Bu metinlerde “ub-” veya “bel-” benzeri kökler, “güç” veya “destek” anlamında yer alabilir.

Sonuç

“Ubelluri” büyük olasılıkla Hurri dilinde “dünyanın taşıyıcısı” veya “temel” anlamına gelen bir isimdir. “Ub-” kökü “yer” veya “destek”, “-lluri” ise mitolojik bir sıfat veya tanrısal nitelendirici olabilir. Mezopotamya dillerinden alıntı olma ihtimali yüksektir.

Kürt ve bir bütün olarak Aryan mitolojilerinde Atlas ve Ubeluri´den önceki, dünyanın öküzün yada boğanın boynuzları üzerinde olduğu inancı bugün hala yaşamaktadır. Gaxan, Gayo Maretan yazılarımda bunları bulacaksınız.

Darius Winzer

X- Twitter: https://x.com/Darius_Winzer

© Hemî maf parastî ne. Destûra nivîskar bixwazin.