Anoreksiya Nervoza, Nexweşiya Nexwarinê Çiye?

Yek ji nexweşiyên xerabûna tevgera xwarinê û guherîna patolojîk a lêhayiyan, ji koma nexweşiyên derûnlaşî (psîkosomatîk) ye. Nexweşên anoreksiyayê ji tirsa qelewbûnê, sedemên estetîkî yan jî ji tirsên ku bingeha xwe ji serpêhatiyên zaroktiyê digirin, xwarinê naxwin. Ji ber wê jî gelek zeyîf dibin, kîloyên wan heya 25î dadikevin. Pirranî li cem jinan, kesên 25 salî biçûktir in destpêdike. Ji bo wan xwarin di dinyayê de karê herî dijwar e. Serî de bo qelew nebin, xwarinê kêm dikin, xwarinan hildibijêrin. Piştre derman û botoksên xeterdar diceribînin da kîlo negirin. Roj tê xwe birçî dihêlin û piştî demekê jî êdî hew dikarin bixwin. Tirs û xemeke nediyar li wan çêdibe ku xwarinê bixwin. Xwarin wekî tişteke bijehr, pîs, fuzulî ye bo wan.

Koda nexweşiyê gorî ICD-10ê

F50.0 Anoreksiya nervoza

F50.1 Anoreksiya nervoza ya atîpîk

Sedemên anoreksiyayê

* Sedemên genetîkî. Heger di nexşeya genetîkî ya malbatê de ev nexweşî hebe, rîsk 10 carî zêde dibe.

* Trawmayên zaroktiyê. Pirranî îstîsmarên zayendî, jehrîbûnên di zaroktiyê hwd.

* Îndûstriya rindiyê. Propagandaya rindbûn û zeyifbûnê, moda, bazara estetîkê û bandora wê li ser mirovan.

* Sedemên çandî. Di hin civakan de normên estetîkê hene û civak bandorê li mirovan dike. Bo mînak di hin kûltûran de zeyîfbûn nîşana azebiya, nezewaca keçan e, keçikên qelew hewldidin xwe zeyîf bikin. Di serdema navîn de li Ewropa qelewbûn maqbûl bû. Jinan hewl didan xwe qelew bikin. Lê niha henek bi jinên qelew tê kirin.

* Mobîng (Mobbing). Mobîngên li zarokan tên kirin. Zarokên din bi kîlo û estetîkê dikenin, mirov biçûk dixînin hwd.

* Pirsgirêkên zarokan ên derûnî. Kêmbûna xwebaweriyê, fobiya civakî, tendensên kesayetiya bengîtiyê ûêd.

Hişyarkerên anoreksiyayê

* Tirsa qelewbûnê, xurtbûnê.

* Eleqeya zêde bo diyet, kalorî û reçeteyên xwarinan.

* Ji kîloyên xwe nerazîbûn. Hin hene gelek zeyîf in jî ji bedena xwe ne razî ne.

* Hîsa valahiyê.

* Stres, xemgînî yan depresyon. Hinek kes hene dema xemgîn dibin, îştaha wan kêm an berevajî zêde dibe.

* Tendensên borderline. Tendensên zirardayîna bedenê.

Nîşaneyên, sîmptomên sereke yên anoreksiyayê yên destpêkê

* Pirr behsa kalorî, xwarinan û qelewbûnê dikin.

* Dest bi diyet, derman û botoksên awarte û xeterdar kirine yan dê bikin.

* Westiyabûn, betilîn.

* Rûtîna serê mehê (cildîtin) xerab dibe.

* Dil kêm lêdide.

* Tansiyon dikeve.

* Hişê wan, dewxa wan diçe.

* Bedenê de zeyîfbûn.

* Konsantrasyon kêm dibe.

* Pirr dicemidin, sermayê hîsdikin.

* Bêhngirtinê de astengî.

* Zikêş.

* Çermê de ziwabûn.

* Weşana porê.

* Guhertina rengên neynûkan.

Sîmptomên piştre rûdidin

* Verêş. Piştî her xwarinê rûdide. Gelek caran nexweş bi xwe, xwe vedirêşîne.

* Dikare kêşeyên dil û demarê derkevin.

* Nirxên xwînê de guhertin.

* Bêhêzbûn.

* Guhertinên neuroendokrînî (hîpertîroîdî ûêd).

* Birînên laşê dereng sax dibin.

* Problemên hestiyan.

* Mirov dixwaze her xew bike.

* Diran dikevin an xar dibin.

* Kêşeyên sîstema hezmê.

* Ducanîbûnê, hemlê de pirsgirêk derdikevin. Dibe ku zarok bi tevî hin astengiyan werin dinyayê.

* Bazûkeyan, masûlkeyan de problem derdikevin.

* Rîska qezaderbaskirinê zêde dibe.

Çawa tê teşhîskirin?

Bijîşkê malê yan bijîşkek ne pispor e dikare şaşiyan bike. Divê nexweş baş bê miayenekirin, kontrola xwînê ya berfireh bê kirin. Anamnezên biyan bên girtin. Derûnbijîşk (psîkiyatrîst) teşhîsê dide, derman dinivîsîne û bo derûndermaniyê (psîkoterapî) dişîne ba derûnnasek (psîkolog). Derûnnas hin testan dike û dîagnozê (teşhîsê) piştrast dike. Pêwîstî bibîne ew jî anamnezên biyan dixwaze. Ango partner, zarok ûêd vedixwîne şêwirê.

Krîterên sereke gorî Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5)

* BMI (îndeksa pîvanên bedenê) divê bide îsbatkirin ku nexweş kêm kalorî digire, gorî sal û zayendê, ne di kîloyên xwe yên tê xwestin de ye. Gorî WHO (Saziya Tenduristiyê ya Cîhanê) BKI≤17 destpêka nexweşiyê ye. 16 heya 16,99 nîvco, 15 heya 15,99 pêşketî û binê 15 jî zêde pêşketî tê pejirandin.

* Bi nexweş re helwesteke patolojîk bo xwarinê û xurdemeniyan tê çavdêrîkirin.

* Di lêhayiyên nexweş de pirsgirêk tên çavdêrîkirin. Bo mînak gelek zeyîf e jî vê nabîne, kîloyên xwe normal dibîne.

Hin ji taybetiyên anorektîkan

* Qismek ji wan perfeksiyonîst in, mikemeliyetçî ne. Dixwazin tiştek kirin bêqisûr bikin. Ji ber wê jî nikarin di ti karî de biserbikevin.

* Pirranî mirovên bêbiryar, bêqerar in. Bifikirin ka dîsîplîna terapiyê bo wan çendîn dijwar e.

* Li ba hinekan nirxên civakî ne ewqas girîng in. Dikarin gotinên nebaş bixwin, layiqê xwe bibînin. Bizanibin ku ew ne mirovên xerab, bedkarakter in û gurûra wan heye, bes lêhayiyên wan cuda ne, vê nabînin. Ango bi zanebûn û qestî nakin.

Terapî

Anoreksiya nervoza tê tedawîkirin. Motîvasyona nexweş hebe, terapiyê de teqez serkeftin heye. Bernameyên pirralî tên amadekirin û derûnnas bi bijîşkên têkildar re kar dikin. Ango derûndermanî, başkirina rûtînên xwarinê, başkirina nirxên xwînê û başkirina kîloyan bi hev re tên armanckirin. Di derûndermaniyê de rêbaza kognîtîv-tevgerê tê bikaranîn. Pêwîst be teknîkên narratîv, konfrontasyon, terapiya komê jî lê tên zêdekirin.

Îhtîmala dubarekirina nexweşiyê heye. Heger dubare kir, divê nexweş heya dawiya temenê di bin çavdêriyê de bê girtin.

Ciwanno bi reklam, moda û îndûstriya rindiyê nexapin

Mirov bi nexwarinê yan xwarinê zeyîf nabe. Gelek kes hene ku tiştek nexwin jî qelew dibin. Hefteyê herî kêm çar saetan werzişê bikin, her bimeşin û rojê 1-2 lître avê vexwin, têra xwe sebze û fêkiyan bixwin. Xwe ji xwarinên fast food, cola, alkol, cixareyê dûr bigirin. Xwarinên Kurdî bixwin. Piştî saet 15:00yê xwarinê nexwin, xewa xwe bigirin. Dê hûn ê bibînin ku hûn qelew nebûne.

Hûn di nava heşt milyar mirovan de yek û tek in. Ewçend taybet û nirxdar in. Êdî çi dixwazin? Rindî goreyî ye, relatîv e. Kes hene ji partnerên zeyîf heznakin. Ziyanê nedin bedena xwe. Bizanibin ku anoreksiya nexweşiyeke xederdar e, roj tê êdî bixwazin jî nikarin vegerin. Çiqas zû dest bi terapiyê bikin, ewqas baş e. Mixabin gelek nexweş sax nabin û hê ciwan in jî, jiyana xwe jidestdidin.

Pêşniyar bo dê-bav û hezkiriyên anorektîkan

* Bizanibin ku têkilî bi anorektîkan re dijwar e. Ew jî wekî me mirovên normal in, bes mexweşiya wan giran e, sebir û dem pêwîst e.

* Bi zimanekî nerm û kurt bi wan re biaxivin.

* Xwe nekin rola bijîşkan, bi ya pêşniyarên bijîşk bikin, bi ser nexweş de neçin.

* Tevlî xwarin, diyetên bijîşk nivîsîne nebin, reçeteyên din pêşniyar nekin. Bizanibin sîstema parastinê ya laşê wan lawaz bûye, dikare xwarina hûn didinê qet li wan neyê.

* Heger derfet heye hûn jî piştgiriya derûnî werbigirin.

* Alîkarî û berpirsiyariya we ya sereke ew e ku hûn wan bo tedawiyê qanî bikin. Vê bi hevpariya derûnnas bikin, baştir e.

Darius Winzer

© Alle Rechte vorbehalten für Derûn Akademie, Interkulturelle Psychologie und Beratungsakademie (in Gründung)